Türk Lirası dolar karşısında eridi

Cumhuriyetin ilk yıllarında dolardan daha deÄŸerli olan Türk Lirası 78 yıl boyunca yaÅŸadığı devalüasyon ve krizlerde 1.500.000 liraya ulaÅŸtı. Åžubat mali krizinin ardından hükümetin kurları dalgalanmaya bırakmasıyla baÅŸlayan süreçte 1 doların 1.5 milyon liralık psikolojik sınıra dayanması, program kapsamındaki tüm makro hedefler ve uygulanan politikaların sorgunlanmasını zorunlu hale getirdi. DOLARDA ÖNEMLÄ° TARÄ°HÄ° DÖNEMEÇLER 1926: Dolar, ilk kez 2 liraya çıktı. 1946: Ä°nönü hükümetinin yaptığı devalüasyonla dolar 2.8 lira oldu. 1958: Dolar kuru gayriresmi devalüasyonla 9 liraya çıkarıldı. 1960: 9 liralık dolar kuru resmi hale getirildi. 1970: IMF ile ilk stand-by anlaÅŸması imzalanırken, dolar kuru yüzde 65'lik artışla 14 lira 85 kuruÅŸa çıkarıldı. 1980: 24 Ocak kararları kapsamında yapılan yüzde 100'lük devalüasyonla dolar kuru 70 liraya yükseltildi. 1981: Dolar, mayıs ayı başında ilk kez 100 lirayı aÅŸtı. 1984: Serbest piyasa ekonomisine geçildi, 1983'te 280 lira olan dolar 442 liraya çıktı. 1987: Dolar, aralık sonunda ilk kez 1000 lirayı aÅŸtı. 1991: Kur, kasım sonunda ilk kez 5 bin lirayı geçti. 1993: Dolar mayıs ayında ilk kez 10 bin liranın üze çıktı. 1994: 5 Nisan kararları kapsamında yapılan devalüasyonla dolar 40 bin lirayı gördü. 1995: Dolar, ekim ayında 50 bin lirayı aÅŸtı. 1996: Dolar kasım ayında 100 bin lira düzeyini yakaladı. 1997: Kur, aralıkta 200 bin lirayı devirdi. 1998: Dolar kuru kasım sonunda 300 bin lirayı geçti. 1999: Mayıs ayında dolar 400 bin, kasım ayında da 500 bin lira sınırını aÅŸtı. 2000: IMF ile imzalanan 17'nci stand-by anlaÅŸması kapsamında ekonomik program uygulamaya konuldu. 1 dolar artı 0.77 Euro'dan oluÅŸan kur sepetindeki yıllık artış yüzde 20'de tutulurken, dolar kuru yılsonu itibariyle 672 bin lira düzeyinde oluÅŸtu. 23 Åžubat 2001: Ekonomik programda revizyonla sabit kur politikasından vazgeçilerek, kurların dalgalanmaya bırakılması sonucu dolar 1 milyon lirayı aÅŸtı. 15 AÄŸustos: Temmuz ortasında bankalar arası piyasada 1 milyon 600 bin lirayı gören, daha sonra aÅŸağı çekilen dolar kuru yeni bir dalgayla 1.5 milyon liraya dayandı. Dolarda gelinen 1.5 milyonluk kur düzeyi, yeni bir psikolojik sınırı ifade ediyor. Özellikle Türkiye'de siyasal istikrarsızlığın bir türlü aşılamadığı son 25 yılda TL'nin dolar karşısında hızlanan deÄŸer kaybının, ÅŸubat ayından bu yana geçen dönemde ise rekor düzeye ulaÅŸması, Türkiye ekonomisindeki bunalımı giderek içinden çıkılmaz bir noktaya sürüklüyor. DOLARDA TARÄ°HÄ° DÖNEMEÇLER Türk Lirası, cumhuriyet döneminde, özellikle savaÅŸ, siyasal veya ekonomik bunalım ya da deÄŸiÅŸim dönemlerine denk gelen belli yıllarda yüksek oranlarda devalüe edildi. Ä°kinci Dünya Savaşı'nın baÅŸladığı 1939, 27 Mayıs öncesindeki kriz günlerinde 1960, IMF ile ilk stand-by'ın yapıldığı 1970, 24 Ocak kararlarının alındığı 1980, serbest piyasa ekonomisine geçilen 1983, Tansu Çiller'in Türkiye'yi ağır bir ekonomik krize soktuÄŸu 1994 ve en son olarak finans krizinin patlak verdiÄŸi 2001, yüksek oranlı devalüasyon yılları oldu. Psikolojik düzeyler olarak, ilk kez 1970'te 10, 1981'in Mayıs ayında 100, Aralık 1987'de 1000, Mayıs 1993'te 10 bin, Kasım 1996'da 100 bin, Aralık 1997'de 200 bin, Kasım 1998'de 300 bin ve Mayıs 1999'da 400 bin lira lirayı aÅŸan dolar, 2000 sonunda da 700 bin liraya yaklaÅŸmıştı. Bu yılın ÅŸubat ayında patlak veren finansal kriz sonrasında ise dolar kurunda art arda rekorlar süreci ve milyon TL'lik düzeyler dönemi baÅŸladı. DOLARIN 78 YILLIK SERÃœVENÄ° Cumhuriyetin ilk yılında Türk Lirası'nın deÄŸeri ABD Doları'nın üzerinde bulunuyordu. 1926'da 2 liraya yükselen dolar, dünya ekonomik krizinin yaÅŸandığı 1929'da 2 lira 13 kuruÅŸa çıktı. Kurların siyasal otorite tarafından belirlenmeye baÅŸlandığı 1930'lu yıllarda hükümet dolar kurunu aÅŸağı çekerek, 1935'e gelindiÄŸinde 1.25 liraya kadar indirdi. Atatürklü yılların sona erdiÄŸi, Ä°kinci Dünya Savaşı'nın baÅŸladığı 1939 yılında 1.31 liraya çıkan dolar, 1940-1945 döneminde de bu düzeyini yaklaşık olarak korudu. Ä°nönü hükümetinin 1946'da yaptığı devalüasyonla 2.8 liraya çıkarılan dolar kuru, çok partili sisteme geçilmesi ve DP'nin iÅŸbaşına gelmesinden sonra da uzun süre deÄŸiÅŸmedi. 1958 yılında gayriresmi olarak yapılan devalüasyonla 9 liraya çıkarılan dolar kuru, 1960'da resmen bu düzeyine yükseltildi ve 1970'e kadar aynı düzeyde kaldı. Ä°kinci Demirel hükümeti 1970 yılında Türkiye'nin IMF ile ilk stand-by anlaÅŸmasını imzalarken, dolar kurunu da 14 lira 85 kuruÅŸa çıkardı. 12 Mart yarı askeri rejiminin iÅŸbaşına geldiÄŸi 1971 yılında 14 liraya çekilen dolar 1974'e kadar bu düzeyde tutuldu. Ecevit'in baÅŸkanlığındaki CHP-MSP hükümetinin Kıbrıs barış harekatını gerçekleÅŸtirdiÄŸi 1974'te dolar 13 lira 85 kuruÅŸa çekildi. 1975 yılında 15 lira, 1976'da 16.5 lira olan dolar, Süleyman Demirel'in yeniden baÅŸbakan olduÄŸu ve ünlü "70 cente muhtacız" sözünü ettiÄŸi 1977 yılında 19 lira 25 kuruÅŸa yükseltildi. Dolar, istikrarsızlığın giderek arttığı 1978 ve 1979 yıllarında sırasıyla 25 ve 35 liraya ulaÅŸtı. 24 OCAK KARARLARI Süleyman Demirel baÅŸkanlığındaki hükümetin 24 Ocak 1980'de uygulamaya koyduÄŸu 24 Ocak kararları kapsamında dolar 70 liraya çıkarıldı. Esnek kur uygulaması sürdürülerek dolar yılın sonunda 89 lira 25 kuruÅŸa yükseltildi. Dolar, askeri yönetimin iÅŸ başında olduÄŸu 1981'in mayıs ayı baÅŸlarında ilk kez 100 lirayı aÅŸarken, yıl sonunda 132 lira 30 kuruÅŸa, 1982'de de 184 lira 90 kuruÅŸa çıktı. ANAP hükümetinin iÅŸbaşına geldiÄŸi, Türkiye'de serbest piyasa ekonomisine geçiÅŸin baÅŸlangıcı sayılan 1983'te dolar 280 lira oldu. Özal'lı yıllar olarak anılan izleyen dönemde Türkiye ekonomisi dışa açıldı, kambiyo rejimi liberalize edildi. Döviz taşıma ve alım-satımı serbest hale geldi. Yaygın bir tasarruf aracı haline gelen dolar 1984'te 442.5, 1985'te 574 ve 1986'da 756 liraya yükseldi. 22 Aralık 1987'de ilk kez 1000 lira düzeyini gören dolar yılın sonunda 1018 lira oldu. Dolar, 1988'de 1813 liraya, 1989'da 2 bin 311 liraya, 1990'da 2 bin 927 liraya çıktı. 28 Kasım 1991'de ilk kez 5 bin lirayı geçen dolar yıl sonunda da 5 bin 75 lira oldu. 1991 sonunda iÅŸbaşına gelen Demirel baÅŸkanlığındaki DYP-SHP hükümeti dolar kurunu 1992 sonunda 8 bin 555 lira 85 kuruÅŸa çıkardı. 1993'ün Mayıs ayında ilk kez 10 bin liranın üzerine çıkan dolar anılan yılın sonunda 14 bin 458 lira oldu. DOLARA ÇİLLER DOPÄ°NGÄ° 1993'te Demirel'in CumhurbaÅŸkanı olmasıyla baÅŸbakanlık koltuÄŸuna oturan Tansu Çiller'in faizleri yapay biçimde emirle düşürme giriÅŸimi ülkeyi adım adım krize götürdü. 1994 baÅŸlarında mali piyasalarda baÅŸlayan ekonomik kriz tüm ekonomiye yayıldı. Dövize olan yoÄŸun talep sonucu, serbest piyasada döviz kurları hızla yükselmeye baÅŸladı. Yapılan devalüasyonla 1 dolar 17 bin 250 liraya yükseldi. 5 Nisan kararları kapsamında Merkez Bankası kur belirlemeye son vererek, bankacılık sisteminde oluÅŸan kurları esas almaya baÅŸladı. Bu tarihte 23 bin lira olan resmi dolar kuru, piyasaya uyumla bir ara 40 bin liraya kadar çıktı. 13 Ekim 1995'te ilk kez 50 bin lirayı aÅŸan dolar, yıl sonunda 59 bin 501 lira oldu. Dolar, 25 Kasım 1996'da 100 bin lirayı geçerken, yılın sonunda da 107 bin 505 lira düzeyinde gerçekleÅŸti. Dolar kuru 18 Aralık 1997'de ilk kez 200 bin lirayı geçti ve 1997 sonunda 205 bin 110 lira düzeyinde oluÅŸtu. 24 Kasım 1998'de de 300 bin lirayı aÅŸan dolar kuru, yılı 313 bin 707 liradan kapadı. Dolar 1999'un kasım ayında 500 bin lirayı yakaladı, 2000 yılını 672 bin liradan kapattı. Kurların dalgalanmaya bırakılmasıyla dolar 23 Åžubat'ta ilk kez 1 milyon liralık düzeyleri gördü. Ä°zleyen dönemde siyasal çekiÅŸmelerin etkisiyle dalgalanan dolar mart sonunda 1 milyon 20 bin, nisan sonunda 1 milyon 137 bin, mayıs sonunda 1 milyon 206 bin, haziran sonunda 1 milyon 252 bin lira oldu. Dolar, artan siyasi güvensizliÄŸin etkisiyle temmuz ayı ortalarında bankalar arası piyasada 1 milyon 600 bin lirayı gördü, daha sonra aÅŸağı çekilerek ay sonunda resmi kurda 1 milyon 323 bin liraya geriledi. Siyasi güvensizliÄŸin aşılamaması ve döviz talebinin kırılamaması yüzünden dolar yeniden artışa geçerek aÄŸustos ortasında 1 milyon 500 bin lira sınırına dayandı. Â