Uyak nedir ve nasıl bulunur? Uyak çeşitleri ve örnekleri ile konu anlatımı

Uyak ya da diğer ifadesi ile kafiye şiirde mısra sonunda bulunur.

 Uyak Nedir ve Nasıl Bulunur?

 Uyak edebiyata ve daha da özel olarak "şiir" ile ilgili bir kavramdır. Şiirde, dize sonlarında yer alır ve şiirin akılda kalmasına yardımcı olur ayrıca şiirin kulağa da hoş gelmesine katkıda bulunur. Uyanık bu nedenlerle şiirde önemli bir öğedir. Uyak anlamca ayrı ses benzerliğidir.

 Uyak ya da kafiye mısra sonlarında bulunan sözcüklerin son heceleri arasında ses benzerliğidir.

 Uyak şiirde şu şekilde yer alır; dize sonlarında bulunan farklı görevlerdeki ekler ya da anlamları ayrı sözcükler arasında görülür. Başka bir anlatımla şiirlerde kullanılan bir ses benzeşmesidir. Dize sonlarında yer alan yazılışları aynı fakat görev ve anlamları farklı olan ses, ek veya sözcüklerin kullanılmasıyla oluşan bu ses benzerliğine uyak adı verilir.

 Uyak dize sonunda aranır.

 İzlenecek yolda öncelikle redife bakılır eğer redif yoksa uyak aranır. Bu sıralama ile şiirde uyak aranır. Devamında sözcüklerin köklerine bakılır. Sözcüklerin köküne eklenen seslere bakılır. Bu seslerin ek olup olmadığına bakılır. Üçüncü adımda uyak çeşitleri dikkate alarak uyak bulunur. Uyak şiirde çok önemlidir. Uyak şiirde şu görevleri yerine getirir:

Şiirde uyak her mısranın ahenkli bir durgu ile kesilmesini sağlamaktadır.

Şiirin akılda kalmasını ve ezberlemesini kolaylaştırır.

Şiirde anlamca ilgisiz gibi görünen mısraları kaynaştırır.

Ayrıca yeni fikirlerin bulunmasına katkı sağlar.

Uyak, şiire söyleyiş güzelliği ve estetiği kazandırır.

Uyak Çeşitleri ve Örnekleri İle Konu Anlatım

 Uyak, şiirde dize sonlarında kullanılır. Yazılışları aynı görev ve anlamları farklı olan ses, ek ya da sözcüklerin kullanılmasıyla oluşan ses benzerliğine uyak adı verilir. Yani mısra sonlarında yer alan yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin ya da eklerin benzerliğine uyak denilmektedir. Uyak çeşitleri ise şunlardır:

Yarım Uyak: Yarım uyakta tek ses benzeşmesi vardır. Yarım uyak daha çok Halk Edebiyatında görülür. Örneğin; "Benim çektiğimi kim çeker

 Gözlerinden kanlı yaş döker

 Bulanık bulanık akar" ya da "İstedim kendimi bu göle atam

 Elimi uzatıp yavruyu tutam"

Tam Uyak: Tam uyakta iki ses benzeşmesi vardır. İki ses benzeşmesine dayanan uyak tam uyaktır. Örneğin: " Orhan zamanından kalma bir duvar

 Onunla bir yaşta ihtiyar çınar."

Zengin Uyak: Zengin uyak ise ikiden fazla sesin benzeşmesi ile oluşur. Zengin uyak daha çok Divan Şiirinde kullanılır. Örneğin: "Çok sürse ayrılık, aradan geçse çok sene

Biz sende olamazsak bile sen bizdesin gene

Tunç Uyak: Tunç uyak ise kelime tekrarı ile yapılır. Uyaktaki kelimelerden birinin, diğerinin içinde aynen bulunması yani tekrar edilmesi ile oluşan uyak çeşididir. Örneğin:" Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner aşarım.

Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım" ya da " Bursa' da bir eski cami avlusu

 Mermer şadırvanda şakırdayan su"

Cinaslı Uyak: Cinaslı uyakta kullanılan kelimelerin yazılışları ve okunuşları aynı fakat anlamı farklı olan sözcükler kullanılır. Bu şekilde yapılan uyak ise cinaslı uyak olarak adlandırılır. Cinaslı uyak daha çok manilerde kullanılır. Örneğin;" Niçin kondun a bülbül

 Kapımdaki asmaya

 Ben yarimden vazgeçmem

 Götürseler asmaya "Kara gözler, kara gözler

 Kararmış kara gözler

 Gemim deryada kaldı

 Yelkenim kara gözler