Özel gereksinimli çocukları okula nasıl hazırlamalı?

Yeni bir okula başlama, değişen rutinler, yeni kişiler, sosyal beklentiler ve akademik kurallar demek. Bu süreç özellikle otizmli ya da zihinsel yetersizliği olan çocuklar için daha zorlayıcı olabilir. Bu nedenle ailelerin bu süreci dikkatli ve bilinçli şekilde yapılandırmaları oldukça önemli.

NEDEN ÖZEL BİR HAZIRLIK SÜRECİ GEREKLİ?
Özel gereksinimli çocuklar, gelişimsel özellikleri gereği değişime karşı daha hassas olabilirler. Yeni ortamlara uyum sağlama, sosyal ilişki kurma, kuralları takip etme ve yönergelere uyum gibi beceriler bu çocuklar için daha fazla yapılandırılmış öğretim gerektirir. Okula başlamadan önce yapılan hazırlıklar, çocuğun yalnızca akademik değil; duygusal ve davranışsal olarak da okula uyumunu kolaylaştırır.

OKULA HAZIRLIK SÜRECİNDE AİLELER NE YAPABİLİR?

1- Rutinleri Şimdiden Oluşturmaya Başlayın: Özel gereksinimli çocuklar, öngörülebilirlik ve tekrarlarla öğrenir. Rutinler, onların kendilerini güvende hissetmelerini ve ne olacağını tahmin edebilmelerini sağlar. Günlük rutinlerin erkenden uygulanmaya başlanması, okulun ilk günü geldiğinde çocuğun yaşamına daha kolay uyum sağlamasına yardımcı olur.

* Sabah kalkış, kahvaltı, giyinme gibi sabah rutinlerini okul dönemindeki gibi düzenlemeye başlayın.
* Ekran süresini kademeli olarak azaltın, yerine kitap okuma, masa başı etkinlikleri gibi alternatifler koyun.
* Akşam yatış saatini düzene sokun. Uyku hijyeni, öğrenmeyi doğrudan etkileyen bir faktördür.
* Zihinsel yetersizliği ya da otizmi olan çocuklar rutinleri öğrenmede zaman zaman direnç gösterebilir. Görsel rutin çizelgeleri, zamanlayıcılar ve kısa yönergeler kullanmak bu süreci kolaylaştırır.

2- Kurallara Uyum Becerilerini Pekiştirin: Sınıf ortamı, belirli kurallar ve sosyal beklentiler içerir. Bu kurallar, çocukların sosyal ilişkilerini düzenler ve öğrenme sürecine katkı sağlar. Evde bu becerilere yönelik küçük egzersizler yapmak oldukça faydalı olabilir.
* Ev içinde basit kurallar belirleyin, kuralları görselleştirin ve uygulayın.
* “Bekleme sırası”, “sıra kimde” gibi oyunlarla dönüşümlü hareket etmeyi öğretebilirsiniz.
* Basit yönergeleri takip etme çalışmaları (örneğin: “Lütfen çantanı getir ve sandalyeye otur”) çocuğun dikkatini odaklamasına yardımcı olur.
* Kuralların neden önemli olduğu özel gereksinimli çocuklara kavramsal olarak anlatılamayabilir. Bu noktada davranışların sonuçlarını görselleştirme, pekiştirme ve model olma etkili olabilir.

3- Okul Ortamını Tanıtın: Yeni ortamlara alışmak özel gereksinimli çocuklar için stresli olabilir. Okulun fiziki ortamı ve yeni insanlarla karşılaşmak bazı çocuklarda davranışsal tepkilere neden olabilir. Fiziksel mekâna ve kişilere aşinalık ise kaygıyı azaltır.
* Okul açılmadan önce bina, sınıf, tuvalet gibi alanları birlikte gezin. Otizmli çocuklar özellikle mekân değişimlerine karşı duyarlıdır. Önceden video, fotoğraf ya da okulun websitesi gibi kaynaklarla okul hakkında bilgi vermek, sürprizleri azaltır.
* Okul eşyalarını birlikte seçin, çantasını birlikte hazırlayın ve “bu senin okulda kullanacağın kalemin” gibi aidiyet duygusunu artıran cümleler kurun.
* Okulun günlük akışını anlatan kısa bir hikâye kitabı oluşturabilirsiniz (“Sabah okula gidiyoruz, çantamızı bırakıyoruz, sınıfa geçiyoruz…” gibi).
* Öğretmeniyle tanışma imkânınız varsa, kısa bir görüşme organize edin. Gerekiyorsa okul yönetimiyle görüşülerek bireysel oryantasyon günleri ayarlanabilir.

4- Oryantasyon Haftasını Aktif Kullanın: Oryantasyon haftası, çocuğun okul kurallarını tanıdığı, öğretmenini ve sınıf arkadaşlarını gördüğü kritik bir dönemdir. Bu süreçteki ilk izlenimler, çocuğun okula yönelik tutumunu etkiler. Bazı çocuklar, ayrılma kaygısı ya da yeni ortamdan korkma gibi duygusal tepkiler gösterebilir. Ailenin sakin, kararlı ve güven verici bir duruş sergilemesi önemlidir.
* Mümkünse ilk günlerde okulda kısa süreli bulunun, ancak sınıfa müdahil olmadan dışarıdan destek verebilirsiniz. Gözlem yaparak, çocuğun sınıf ortamındaki davranışlarını anlamaya çalışın. Ama sınıfa müdahale etmeden öğretmenle birlikte hareket edin.
* Öğretmene vermek üzere çocuğun özelliklerini anlatan kısa bir bilgilendirme notu hazırlayabilirsiniz: “Yüksek sese duyarlıdır”, “sıra beklemede zorlanır ama sözel ipucu verilince başarır” gibi.
* Çocuğa okulun eğlenceli yönlerinden söz edebilirsiniz.
* Veda anlarını kısa ve güven verici tutun: “Okul bitince seni almaya geleceğim.” gibi. Uzayan vedalaşmalar çocuğun kaygısını artırabilir.
* Okul sonrası rutin sohbetler yapın, ne yaşadığını anlamaya çalışın: “Bugün seni en çok ne mutlu etti?” gibi...

DESTEK ALMAYI UNUTMAYIN
Özel gereksinimli çocukların okula başlama süreci, yalnızca akademik değil; duygusal, sosyal ve davranışsal boyutlarıyla da ele alınmalıdır. Ailelerin bu sürece bilinçli ve sabırlı bir şekilde yaklaşması, çocuğun uzun vadeli okul uyumuna katkı sağlar. Gerekli hazırlıklar yapıldığında, özel gereksinimli çocuklar da okula güçlü bir başlangıç yapabilir. Aileler bu konuda ilk olarak çocuğun sınıf öğretmeniyle işbirliği kurmalı, ihtiyaç halinde özel eğitim öğretmenlerinden ve okul psikolojik danışmanlarından destek alabilir.

DOÇ. DR. MERYEM VURAL BATIK KİMDİR?
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik (PDR) lisans programından 2006 yılında mezun oldu. 2010 yılında Uludağ Üniversitesi PDR alanında yüksek lisansını, 2017 yılında ise Ondokuz Mayıs Üniversitesi PDR alanında doktorasını tamamladı. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı okullarda 5 yıl psikolojik danışman olarak görev yaptıktan sonra 2010 yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi Özel Eğitim Bölümü’nde Öğretim Görevlisi olarak göreve başladı. 2018 yılında doktor öğretim üyesi ve 2021 yılında ise PDR alanında Doçent ünvanı aldı. Çalışma alanı evlilik ve aile danışmanlığı ile özel eğitimde aile danışmanlığı olup, özel gereksinimli çocukların ebeveynlerine yönelik psikolojik destek programı, ebeveynliğe geçiş sürecindeki evli bireylerin çift ilişkisini geliştirme programı ve affetmeyi geliştirme psikoegitim programı geliştirdi.