Dünya göründüğü gibi değil

Merkator haritalarda Brezilya ve Alaska aynı boyutta gösterilirken, uzmanlar gerçekte Brezilya’nın, Alaska’nın 5 katı büyüklüğünde olduğunu söylüyor. Aynı haritalarda Grönland ile Afrika da aynı büyüklükte görünüyor ama aslında Afrika 14 kat daha büyük. Türkiye ise haritada göründüğünün aksine tüm İskandinav ülkelerinin toplamından daha büyük.
Dünya haritalarında çok sayıda farklı iz düşüm yöntemi kullanılıyor ve bunların her biri farklı hesaplama tekniklerine dayanıyor. Düz bir zemine aktarılan Dünya haritalarındaki hataların nedenlerini ve Türkiye’de hangi haritanın daha çok kullanıldığını Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) Harita Mühendisliği Bölümü dekan yardımcısı Prof. Dr. Fatih Gülgen anlattı;

YÜZDE YÜZ DOĞRU DÜNYA HARİTASI YOK
“Dünya haritaları, ülkelerin şekillerini, yerini, konumunu, kafanızda canlandırmaya çalışan bir iletişim aracı olarak düşünülebilir. Dünya küreye benzeyen bir şekil olduğundan bu şekli harita düzlemine açarken bir harita kenar sınırı oluşturmak ve Dünya üzerindeki bir noktayı haritanın merkezi olarak göstermek zorundasınız. Küreyi tek bir hamlede düzleme açamayacağınız için bir şeyleri de deforme etmek durumundasınız. Yüzde yüz doğru bir harita yoktur. Kullanılan iz düşüm yöntemine bağlı olarak bu tip hataların görünmesi gayet doğal bir durum. En doğru haritalar en büyük ölçekli haritalardır. Küçük bir bölgede 1/1000 ölçekli harita mümkün olan en doğrularındandır. Çünkü küreselliğin etkisinden uzaktır. Büyük bir bölgeyi küçük ölçekli bir haritaya sığdırmaya çalıştığınızda bu sefer küre yapının etkisinden dolayı haritalardaki hatalar da artar. Bu nedenle farklı bilim insanları farklı harita projeksiyon yöntemleri önermişlerdir.

KUTUPLARA GİTTİKÇE HATA ARTIYOR
Örneğin bir lastik topu kesip açmak ve kenarlar elde etmek istediniz. Doğrudan onu düz bir zeminin üzerine yapıştırmaya çalıştığınızda bütünlük ortadan kalkar. Kestiğiniz yerde eğer bir ülke, kuzeyinde de başka bir ülke varsa ve arası yırtılırsa ikisi birbirine komşu gibi görünmeyecektir. O nedenle şekli deforme etmek, haritalandırma yaparken Dünya’yı bir lastiği geriyormuş gibi germek gerekir. Bütünlüğü korumak için gerince de bazı ülkeler gerçek boyutundan daha büyük veya daha küçük görülür. Merkator haritadaki bu büyük farklara bakınca, Ekvator bölgesine yakın noktalarda hatalar minimumken kutuplara gittikçe bu hatalar maksimuma ulaşır. Çünkü Dünya’nın etrafında Ekvator’a paralel bir silindir şekli referans alınmıştır. O silindirin Dünya’ya teğet olduğu Ekvator kısmında hatalar azdır. Kuzey Kutbu’nda o kadar büyük bir deformasyon var ki; küçük bir nokta, Ekvator uzunluğunda bir çizgi şeklinde gösterilir. Bu haritada Kuzey Kutup noktası artık bir nokta değil ekvator uzunluğunda bir yatay çizgidir. Ülkeler arasındaki farklılıklar da bundan kaynaklanır.

ÖNCE DENİZCİLER ŞİMDİ GOOGLE KULLANIYOR
Merkator projeksiyonun popülerliği Google’ın da o yöntemi kullanıyor olmasıyla arttı ama burada asıl hedef tüm dünyayı göstermek değil. Bu projeksiyonun özelliği şekilleri yani kuzeyinizde, güneyinizde ne olduğunu mümkün olduğunca gerçekçi göstermesi. Merkator harita denizciler için çok işlevsel. Eskiden denizciler rotalarını hareketlerini belirlerken, ellerindeki harita ve pusula birbirine benzer açıda olduğu için bu projeksiyonu tercih ediyorlardı. Koordinatları yeri konumu hesaplaması çok kolay olduğu için Google’ın da bunu tercih ettiğini düşünüyorum.

TÜRKİYE’DE ROBİNSON PROJEKSİYONU HAKİM
Türkiye’de haritalar, Harita Genel Müdürlüğü tarafından kontrol edilir ve basılır. Harita Genel Müdürlüğü Dünya haritalarını göstermek için Robinson projeksiyonu kullanıyor. Yayınevlerinin bastığı haritalar çoğunlukla Robinson projeksiyonuyla basılmıştır. Her haritada hata var ama görsel anlamda baktığımızda Robinson tekniği Dünya’nın şekline daha uygun gibi gözüküyor.
Kırtasiyelerde eğitim materyali olarak satılan kürelere model olarak baktığınızda parçaların yapıştırılmasıyla Dünya’nın bütününün oluşturulduğunu görüyoruz. Kürenin üzerinde olduğu için ondaki hata miktarı düzlem üzerindeki haritaya göre çok daha düşüktür.”