Bırakalım problemleri çocuklar çözsün

İlk bilgiler, ilk beceriler, ilk alışkanlıklar ve ilk değer yargıları; ilk çocukluk yıllarında kazanılır ve bu özellikler yaşamımızın sonuna kadar bize kılavuzluk yapar, yol gösterir. Dolayısıyla özellikle okul öncesi dönemde çocuklar problem çözme becerilerini destekleyen bir ev ortamında ve ebeveyn tutumunda büyürseler, çocuklara yaşlarına ve gelişimlerine uygun görevler ve sorumluluklar verilirse; çocuklar bu deneyimlerden önemli bilgiler ve beceriler elde ederler. Her çocuk büyük bir potansiyelle dünyaya gelir ve ne acıdır ki az sayıda insan gerçek potansiyeline ulaşır. Charles Schulz; “Bir insanın en ağır yükü, gerçekleştiremediği potansiyelidir” der. Çocukların ilgi ve yeteneklerinin, güçlü ve zayıf yönlerinin fark edilebilmesi ve sağlıklı bir yönlendirme yapılabilmesi için çocuklara fırsat verilmesi, çocukların cesaretlendirilmesi ve teşvik edilmesi lazım. Çocuklara gerçek yaşam deneyimleri sunulduğunda ve karşılaştıkları problemleri kendileri çözdüklerinde özgüven kazanırlar ve kendilerine olan inançları güçlenir. İleride karşılaşabilecekleri olası problemleri çözmek için gereken problem çözme becerilerini kazanırlar.  

MERAK, ÖĞRENMENİN ÖNEMLİ FAKTÖRLERİNDEN BİRİ
Problem çözme; bireyi istediği sonuçlara ulaştıran deneme-yanılma davranışı (Thorndike, 2000), bireyin bilişsel becerilerini kullanarak rahatsızlık veren bir durumdan kurtulması ve istediği sonuçlara ulaşabilmesi (Snyder ve Snyder, 2008), bireyin, bir probleme çözüm bulmasını veya bir hedefe ulaşmasını sağlayan bilişsel süreç olarak tanımlanmaktadır (Wang, 2007). Problem çözme yolları ve becerileri çocuklara öğretilebilir. Problem çözüm sürecinin; problemi belirlenmesi, problemin çözümü için olası çözüm yollarını düşünülmesi, bulunan çözüm yollarının olası sonuçlarının değerlendirilmesi ve problem çözümü için girişimde bulunulması olmak üzere dört adımdan oluşur (Anlıak ve Dinçer, 2005, s.123). Çocuklar güçlü bir merak duygusuna sahiptirler ve bu merak duygusu çocukların yeni bilgi ve becerileri öğrenmelerindeki en etkili faktörlerden biridir. Çocukların görme, işitme, koklama vb. duyuları işlevlerini yerine getirmeye başladığı andan itibaren çevrelerindeki varlıkları, nesneleri ve olayları fark eder, bunlara dair deneyimler yaşamak isterler. Çocuklar baskılanmadığında ve korkutulmadığına çevreleriyle etkileşime girerler. Bu etkileşimleri sırasında çeşitli problemlerle karşılaşır ve bu problemleri çözmek için yollar ararlar. İşte tam da bu anlarda problem çözme becerileri gelişmeye başlar. Yani ilk çocukluk yıllarında çocukların problem çözme becerilerini geliştirecek en önemli faktörlerin başında ebeveyn tutumları gelir. 

‘HELİKOPTER EBEVEYNLİK’ OLUMSUZ ETKİLİYOR
Son yıllarda ülkemizde giderek yaygınlaşan “helikopter ebeveynlik” ve “aşırı korumacı ebeveynlik” gibi ebeveynlik tutumları çocukların gelişme ve öğrenme süreçlerini olumsuz etkilemektedir. İnsan için zorlukların içerisinde bir gelişme ve öğrenme potansiyeli vardır. Dolayısıyla çocukların tüm problemleri ebeveynleri tarafından çözüldüğünde çocuğun gelişimi ve öğrenmesi olumsuz etkilenecektir. Üzülerek söylemek isterim günümüzde, lise ve hatta üniversite öğrencileri bile pek çok meselede ebeveynlerine bağımlı durumdalar. Araştırmalar; helikopter ebeveynlik gibi aşırı korumacı ebeveynlik tutumlarına maruz kalan çocukların yetişkinlikteki problem çözme ve karar verme becerilerinin daha zayıf olduğunu (Reed vd., 2016), ekran kullanım süresinin artmasına bağlı olarak çocukların problem çözme becerilerinin gerilediğini (Sapsağlam ve Birak, 2023; Takahashi vd., 2023), sosyo-ekonomik özelliklerin problem çözme becerilerini etkilediğini ve alt sosyoekonomik düzeye sahip çocukların üst sosyoekonomik düzeye sahip çocuklardan daha yüksek problem çözme becerilerine sahip olduğunu gösteriyor (Taygur-Altıntaş ve Yıldız-Bıçakçı, 2018). 

AİLELER NE YAPMALI?

Değerli anne babalara çocuklarının problem çözme becerilerini desteklemelerini sağlayacak bazı öneriler;
• Çocuklarınıza gerçek yaşam deneyimleri ve durumları sunun,
• Çocuklarınızın karşılaştığı problemleri siz çözmeyin, problemleri büyütmeleri ve çözmeleri için çocuklarınıza fırsat verin,
• Çocuklarınız bir problemi çözdüğünde abartmamak kaydıyla olumlu pekiştireçler verin,
• Karşılaştığınız problemlere ilişkin çözüm yollarınızla çocuklarınıza örnek olun, 
• Çocukların ilk yaşlarındaki öğrenmeleri daha çok sosyal etkileşimler yoluyladır. Çevreleriyle etkileşime girmeleri için onları cesaretlendirin. 
• Gelişimine, ilgi ve yeteneklerine uygun olmayan abartılı problemleri çözmelerini istemeyin. 
• Çocuğunuzun sadece akademik başarısı için değil aynı zamanda yaşam becerilerini, problem çözme becerilerini ve iyi insan olma vasıflarını geliştirmek içinde çaba sarf edin.  

PROF. DR. ÖZKAN SAPSAĞLAM KİMDİR?
Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak görev yapıyor. Ulusal ve uluslararası dergilerde yayınlanmış makaleleri, yayınlanmış kitapları, kitap bölümleri, ulusal ve uluslararası kongrelerde sunulmuş bildirileri ve bilim kurulu üyelikleri bulunuyor. Avrupa Birliği, TÜBİTAK, Üniversiteler ve Kalkınma Ajansları tarafından desteklenmiş çok sayıda projede yürütücü, araştırmacı, akademik danışman ve eğitmen olarak görev aldı. Ulusal ve uluslararası etkinliklerde konuşmacı ve panelist olarak görev almış, ulusal televizyon kanallarında programlara katılmış ve çeşitli röportajları yayınlandı. Yurt dışındaki çeşitli üniversitelerde misafir öğretim üyesi olarak ders verdi. Bazı ulusal gazetelerde ve dergilerde köşe yazıları, şiirleri ve röportajları yayınlandı.