Analoji nedir? Benzeşim ne demek? Analoji türleri ve örnekleri

Analoji iki ayrı terim arasında benzerlik kurup bundan bir çıkarım oluşturmaktadır. İlgi alanı bakımından oldukça ilginçtir. Bu sebeple de insanların ilgisini çekmektedir.

 Analoji Nedir?

 Analoji benzeşim veya temsil isimleri ile de bilinir. Analojinin bir akıl yürütme olduğu söylenebilir. Akıl bazı nesnelerin birbirleri ile olan benzerliklerinden yola çıkarak bir yol izlemektedir. Bu şekilde akıl yürütme işlemi iki şeyin benzerliğinden kaynaklı biri hakkında hüküm verildiği zaman bu hükmün diğeri içinde geçerli olması anlamına gelmektedir.

 Bu duruma şu şekilde örnek verebiliriz. Gezegenimiz Dünya kendi ekseni etrafında dönmektedir. Bu şekilde gece ve gündüz oluşmaktadır. Mars gezegeni de kendi ekseni etrafında dönen bir gezegendir. O zaman Marsta da gece ve gündüzler görülmektedir.

 Verilen örnekte analoji yapılmıştır. İki durum arasında bulunan benzerlik sebebi ile ikisi ile de ilgili aynı yargıya varılmıştır. Bu iki gezegen arasında bulunan benzerlik ikisinin de kendi ekseni etrafında dönmesidir. Sonucunda Dünya kendi ekseni etrafında döndüğü zaman gece ve gündüz oluşuyor ise Marsta da aynı şey oluyordur sonucuna varılmıştır.

 Benzeşim Ne Demek?

 Analoji iki şey arasında benzeşim kurmaktadır. İki şey arasında bulunan benzerlik sebebi ile biri hakkındaki doğru bir bilginin diğeri için de doğru olduğu sonucuna varılmaktadır. Bu çıkarımda öncül ile sonuç arasında zorunlu olan bir ilişki bulunmaz. Burada sadece ilk önermenin ikinci önermeyi desteklediği bir durum vardır.

 Bu duruma şu şekilde bir örnek verebiliriz. Ispanak yeşil sebzelerden biridir ve sağlık açısından oldukça faydalıdır. Brokoli de yeşil sebze grubundadır. Bu durumda brokoli de sağlığa yararlı bir sebzedir.

 İslam hukukunda da Analojiye yer verilmektedir. İslam hukukunda analojiye kıyas-ı fıkhi ismi verilmektedir. Bu akıl yürütme durumu fıkıhta oldukça sık kullanılmaktadır. İslam mantıkçılarına göre ise analojinin 4 farklı temeli bulunur;

Benzetilen nesne (bu asıl unsur değil ikincil olan unsur olarak karşımıza çıkar.)

Kendisine benzetilen nesne (Buradaki asıl unsur budur.)

İki şey arasında bulunan ortak durum

Teşbih veya benzetme durumu. Buna hüküm ismi de verilebilir.

Bu unsurlar göz önüne alındığı zaman aşağıdaki şekilde örneklendirme yapabiliriz;

Dünya ve Mars örneğindeki Mars gezegeni benzetilen unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Mars Dünya ile olan benzerliği göz önünde bulundurularak yorum yapılmıştır.

Dünya ise bu örnekte kendisine benzetilendir. Mars, Dünya'ya benzetilmiştir.

Gezegenlerin ikisinin de kendi etrafında dönüyor olması aralarındaki ortak anlamdır.

Gece ve gündüz oluşumu ise hüküm yani benzetme şeklinde karşımıza çıkar.

Analoji Türleri ve Örnekleri

 Analoji iki farklı durumun benzetmesi olarak karşımıza çıkar. Mesela aslan gibi çocuk dendiğinde çocuğun güçlü ve kuvvetli yanlarının aslana benzetildiğini anlarız. Bu örnekte aslan ile çocuk arasında bir analoji yapılmaktadır. İkisinin de özellikleri birbirine benzetilmektedir.

 Sudan çıkmış balık ifadesinde kişinin rahatsız ve şaşkın olduğu vurgulanır. Bu özellikler balığa benzetilerek analoji yapılmaktadır.

 Tilki gibi kurnaz çocuk ifadesinde çocuğun kurnazlığı tilkiye benzetilerek bir analoji yapılmıştır.

 Analojinin tek başına bir akıl yürütme olup olmadığı ile alakalı olarak bazı tartışmalar vardır. Analoji yapılıp akıl yürütme yapıldığı zaman bunun bir tümevarımının bir de tümdengelimin olduğu söylenmektedir. Buna göre akılın iki şekilde hareket ettiği söylenmektedir.

 Tümevarıma göre birbirine benzerlik gösteren iki şeyin aynı yapıda bulunur. Tümdengelim de ise sonuçtan bir zorunlu çıkarım yapılmaktadır.