8. Sınıf Fen Bilimleri Kalıtım - Kalıtıma Giriş konu anlatımı

Kalıtım yalnızca insanlarda değil, tüm canlılarda geçerli olan bir aktarımdır. Bu sebeple geçmişte olduğu gibi günümüzde de araştırmalara konu olmaktadır.

 Kalıtım Bilimi Nedir?

 Kalıtım konusu ile ilgilenen, çalışmalar ve araştırmalar yapan bilim dalına kalıtım bilimi veya genetik bilimi denir. Canlıların nesilden nesile birbirine aktardığı genler ile ilgili araştırmalar yapar. Kalıtsal bozukluklar sebebi ile ortaya çıkan hastalıklar ile ilgili çalışmalar yapar.

 Kalıtımın Tarihi

 Bir canlının diğer canlıdan ayrılmasını sağlayan temel karakterler bulunur. Bu temel karakterler sayesinde dışarıdan bakıldığında iki hayvan birbirinden ayırt edilebilir. Vücut şekli, beslenme şekli, düşünme yeteneği bunlardan bazılarıdır. Hiçbir canlı, temel karakterleri dışındaki başka bir canlıya benzeyemez.

 Eskiden, doğan çocukların sadece anne ve babasında bulunan özellikleri aldığı düşünülürdü. Kalıtım ile ilgili en önemli çalışmaları yapan Gregor Mendel, bu özelliklerin yavruya nasıl geçtiğini araştırmıştır. Gregor Mendel, kalıtım ile ilgili çalışmalarında fasülye bitkisini kullanarak deneyler yapmıştır.

 Mendel Neden Fasulye Bitkisini Seçmiştir?

 Mendel, deneylerinin tümünde fasulye bitkisini kullanmıştır. Bezelye bitkisinin kullanımının Mendel için pek çok avantajı vardır. Kalıtım, özünde aynı olduğu ve her canlıda geçerli olduğu için ulaşılabilirliği kolay bir bitkiyi seçmiştir.

Hızlı ve kolay yetişen bir bitki olması,

Aynı mevsimin içinde birden fazla kez ürün vermesi,

Karakter çeşidinin fazla olması,

Saf halde çoğalan bit bitki olması (dış döllenmeye kapalıdır.),

Farklı karakterler ile yapılan çaprazlamanın kolay olması sebepleriyle, Mendel fasulyeyi tercih etmiştir.

Fasulye bitkisi, deney yapılabilecek kadar çok kalıtsal özellik taşımaktadır. Bunlar tohum şeklinin buruşuk ve yuvarlak olması, tohum renginin sarı ve yeşil olmasıdır. Ayrıca fasulye bitkisinde yeşil ve sarı olmak üzere iki renk bulunur. Gövde uzunluğu ve meyveleri de iki ayrı şekle sahiptir.

 Kalıtım ile İlgili Bilinmesi Gereken Önemli Kavramlar

 Kalıtım ile ilgili bilinmesi gereken önemli kavramlar bulunur. Bu kavramların bilinmesi ünitenin rahat anlaşılması için gereklidir.

 Canlılarda karakteri belirlemek için gerekli olan genler çift haldedir. Genlerin bir kısmı dişiden, diğer kısmı ise erkekten gelir. Yani bu genler anne ve babalardan alınır. Canlılarda ortaya çıkan bu çift genler ise bazı harflerle sembol edilir. Baskın olan gen büyük harfle, çekinik olan gen ise küçük harflerle temsil edilir.

 Gen: Kromozomlarda bulunan ve karakterlerin yavru canlıya taşınmasını sağlayan faktörlere verilen isimdir.

 Genotip: Karakter için etkili olan genlerin tümüne verilen isimdir.

 Fenotip: Canlıların hem genetik hem de çevresel faktörler yardımıyla gen sahibi olabilir. Bu sebeple canlının dış görüntüsüne ait olan genlere fenotip denir.

 Saf döl (Homozigot): Canlının karakter oluşumuna etki eden genler birbirinin aynısı ise bu genlere homozigot ya da saf döl denir. Örnek: AA, CC, dd, ee...

 Melez döl (Heterezigot): Canlının karakter oluşumuna etki eden genler farklı olabilir. Buna heterezigot ya da melez döl denir. Örnek: Aa, Cc, Dd, Ee...

 Baskın Gen (Dominant): Melez dölde baskın olarak kendini gösteren gene dominant ya da baskın gen denir.

 Çekinik gen (Resesif): Melez dölde etkisini gösteremeyen gene çekinik gen ya da resesif gen denir. Örnek: Aa'da A geni baskın gendir, a geni çekinik gendir. Cc'de C geni baskın gendir, c geni çekinik gendir.

 Alel gen: Canlılarda tek karakter üzerine etki eden aynı veya farklı genlere alel gen denir. Örnek: Bezelyelerde meyve şeklinin yassı olması ile şişkin olmasını sağlayan genler birbirinin alel genleridir.