5. Sınıf Fen Bilimleri Maddenin Hal Değişimi Nedir? Maddenin Hal Değişimi konu anlatımı

Doğadaki maddelerin üç farklı hali bulunmaktadır. Bunlar katı, sıvı ve gaz olarak sınıflandırılır. Bu maddeler birbirlerine dönüşebilir ve bu duruma da maddenin hal değişimi ismi verilmektedir. Mesela su sıvı bir madde iken donarak katı bir hale dönüşebilir. Ya da su kaynadığında buharlaşabilir. Erime, donma, buharlaşma, yoğunlaşma, süblimleşme ve kırağılaşma maddenin başlıca hal değiştirme biçimleridir.

 Erime

 Bir maddesinin katı halden sıvı hale geçmesine erime denir. Erime olayının gerçekleşebilmesi için maddenin ısı alması gerekmektedir. Maddenin ısı alarak eridiği sıcaklığa erime noktası ya da erime sıcaklığı denmektedir. Madde erime halindeyken sıcaklığı da sabittir. Buz ısı alarak erir ve sıvı hale dönüşür. Buz için erime sıcaklığı da 0 derecedir.

 Erime hal değişimine verilebilecek örnekler:

Mumun yanarak erimesi

Camın ateşte erimesi

Demirin eritilmesi

Karın erimesi 

 Donma

 Erime olayının tersi donmadır. Maddenin sıvı halden katı hale geçmesine donma denir. Bir madde donarken çevresine ısı vermektedir. Kar yağışı olan günlerde havanın daha sıcak olması bununla açıklanabilir. Donma olayı gerçekleşirken mevcut olan sıcaklığa donma noktası ya da donma sıcaklığı denir. Saf maddelerin donma noktaları aynı iken saf olmayan maddelerin donma sıcaklığı birbirinden farklıdır.

 Donma hal değişimine verilebilecek örnekler:

Metallere şekil vermek için eritilip sonra istenilen kalıplarla dondurulması

Suyun donması

Göllerin donması

 Buharlaşma

 Sıvı bir maddenin gaz haline dönüşmesine buharlaşma denir. Buharlaşma sıvı maddenin ısı almasıyla gerçekleşir. Bu sebeple buharlaşan maddenin çevresi soğur. Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşebileceği gibi sıcaklık arttıkça buharlaşma da artmaktadır. Buharlaşma olayı sıvının sadece yüzey kısmında meydana gelir.

 Buharlaşma hal değişimine verilebilecek örnekler:

Alkol buharlaşması

Kolonya buharlaşması

Su buharlaşması 

 Yoğunlaşma

 Madde halinin gaz iken sıvıya dönüşmesine yoğunlaşma ya da yoğuşma denir. Yoğunlaşan madde çevresine ısı vermektedir ve böylelikle maddenin etrafı ısınmaktadır. Yoğunlaşma, buharlaşma olayının tersidir. En detaylı şekliyle yoğunlaşma, havadaki su buharının soğuk bir madde ile karşılaşarak sıvı hale geçmesidir.

 Yoğunlaşma Hal Değişimine Verilebilecek Örnekler:

Sis oluşumu

Kapalı alanlarda camlarda buharlanma

Çiğ oluşumu

 Süblimleşme

 Katı bir maddenin gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Süblimleşme olayında katı madde sıvı bir hal almadan direkt olarak gaz haline geçmektedir. Katı karbondioksit ve naftalin katı halden gaz hale geçen maddelere örnektir.

 Kırağılaşma

 Gaz halindeki bir maddenin sıvı hal almadan direkt katı hale dönüşmesine kırağılaşma denir. Havadaki sıcaklığın aniden düşmesiyle su buharının donarak kırağıya dönüşmesi buna örnek olarak gösterilebilir. Kış mevsiminde otomobil camlarının kırağılaştığı görülmektedir. 

 Görüldüğü üzere maddeler farklı sıcaklıklarda ısı alarak veya ısı vererek hal değiştirebilmektedir. Isısı az olan maddeler erir, buharlaşır veya süblimleşir. Isısı fazla olan maddeler donar, yoğuşur veya kırağılaşır. Burada önemli bir kavram da kaynamadır. Kaynama ve buharlaşma kavramları birbiri ile karıştırılabilmektedir.

 Kaynama

 Buharlaşmanın en çok olduğu durumda kaynama meydana gelir. Her iki durumda da madde gaz halini almaktadır. Ancak iki olay birbirinden farklıdır.

 Buharlaşma ve kaynama arasındaki farklılıklar:

Buharlaşma her sıcaklık derecesinde gerçekleşebilir ancak, kaynama sadece maddeye özgü kaynama noktasında gerçekleşebilir.

Buharlaşma sıvının yüzey kısmında meydana gelirken, kaynama sıvının her kısmında gerçekleşir.

Madde kaynarken ses duyulur ancak, buharlaşırken ses çıkmaz.

Madde kaynarken gaz kabarcığı oluşurken buharlaşmada bu durum gerçekleşmez.