Dr. Yanıt

Salyangozun yürüme hızını biliyor muyuz?Soru: Salyangozun yürüme hızı ölçülebilir mi?Yanıt: Salyangoz tek ayağının üzerinde kayarak ilerler. Ayağın altındaki özel bezler gittiÄŸi yolu kayganlaÅŸtıracak bir salgı salar. Ayağın altındaki kaslar, ince ve dar yerlerde bile duraksamadan kayarak ilerlemesini saÄŸlar. Bu ayak o kadar güçlüdür ki keskin bir jiletin kenarında kendine zarar vermeden yol alabilir.Guiness Gastropod (karındanbacaklılar) Åžampiyonası'na göre dünyanın en hızlı salyangozu 330 milimetrelik bir yolu saatte 0.0085 kilometre hızla almaktadır. Archie adında bir yumuÅŸakça bu mesafeyi 2 dakika 20 saniyede kat etti.Suda yaÅŸayan karındanbacaklılar arasında en hızlısı mürekkep balığıdır. Mürekkep balığı düşmanlarından kaçarken saatte 40 kilometre hıza ulaÅŸabilir.Manyetik Rezonans Görüntüleme tekniÄŸi nedir?Yanıt: Vücudun içini keÅŸfetmekte yalnızca neÅŸter, Manyetik Resonans Görüntüleme veya kısaltılmış adıyla MRI ile yarışabilir. Bu teknoloji vücudun hidrojenini kullanarak tümörleri, yırtılmış baÄŸları ve diÄŸer anormallikleri ortaya çıkartır. Moleküllerinizin tümü hidrojen atomu içerir. Aslında hidrojen vücudunuzdaki atomların yüzde 60'ından fazlasını oluÅŸturur. Ayrıca vücudunuzdaki su, molekül başına iki hidrojen atomu ile bu hidrojene katkıda bulunur. MRI makinesi isim yazılı etiketler gibi bu atomları okur ve bunları örneÄŸin karaciÄŸeri böbrekleriden ayırt etmekte kullanır. Tümörler, özellikle, bol miktarda su, dolayısıyla hidrojen içerir ve bunlar saÄŸlıklı bir doku denizinde parlak noktalar ÅŸeklinde görülür.1- MRI makinesine girerken vücunuzun hidrojen iyonları -hidrojen atomları ortasındaki protonlar- geliÅŸigüzel bir ÅŸekilde birbiriyle ilgisi olmayan yönleri gösterir.2- Süper-iletken bir mıknatıs çok güçlü bir manyetik alan yaratır. Dünya'nınkinden 20.000 kez daha güçlü olan bu manyetik alan, tüm hidrojen iyonlarını, pusulanın iÄŸnesi gibi vücudunuzda sıraya dizer.3- Vücudunuzdan zararsız radyo dalgaları geçirilir ve hidrojen iyonlarının bazılarının aynı yönde, kendi eksenleri etrafında dönmeleri saÄŸlanır.4- Radyo dalgaları kapatılınca hidrojen iyonları orjinal, sıralanmış durumlarına geri dönerler. Tarayıcı, iyonların yerlerine dönünceye kadar geçen zamanı ölçer. Bu süre her doku için farklıdır. Bir bilgisayar bu verileri deÄŸerlendirerek, vücudunuzun iç kısımlarının resimlerini çizer. Sonuçta neÅŸtere gerek kalmaz.Mantarlar bitki mi, hayvan mı?Soru: Bir arkadaşım bana ÅŸaşırtıcı bir ÅŸey söyledi, doÄŸru mu? ‘Mantarlar ne bitki, ne de hayvandır; kendilerine özgü bir dünyada, karmaşık bir düzen içinde yaÅŸarlar.’Yanıt: Evet doÄŸru söylemiÅŸ.. Mantarlar, mikroskopik boyutta olabildiÄŸi gibi, 12 bin metrekarelik bir alana yayılan türleri de vardı. Hayvanlarla örtüşen tek yanları, beslenmek için baÅŸka organizmalara gereksinim duymalarıdır, çünkü bitkilerden farklı olarak kendi yiyeceklerini üretemezler. Öte yandan bazı mantar türleri, üremek için havaya sporlarını salarlar; bu nedenle bitkilere daha yakındırlar. Åžapka fırlatan anlamına gelen ‘pilobolus'' isimli mantarlar, mezuniyet sonrası havaya fırlatılan kepler gibi sporlarını havaya fırlatır. Çimen ve yapraklara konan sporlar geyik, at veya diÄŸer otoburlar tarafından mideye indirilince, sindirim yoluyla gübre haline gelir ve burada filizlenir.Ä°nsanlar farkında olmadan mantarlara evsahipliÄŸi yapar. Ayak parmakları arasındaki mantarlar, mayanın yol açtığı sindirim sistemi enfeksiyonları bugün en sık görülen hastalıkların başında gelir. Mikoloji denilen mantar bilimi ile uÄŸraÅŸan uzmanlar yeryüzünde 1.5 milyon mantar türü bulunduÄŸunu tahmin ediyor; ancak bunun çok küçük bir kısmının tanımlanabildiÄŸine dikkat çekiyor.Pek çok mantar türü toprakta kendini belli etmeden yaÅŸar. Burası onların çok önemli iÅŸler çevirdikleri mikroskopik atölyeleridir. Enzimler aracılığı ile organik bileÅŸimleri parçalayarak kendilerine yiyecek tedarik eden mantarlar, aynı zamanda bitki ve aÄŸaçlara da istemiyerek de olsa besin saÄŸlarlar.Asalak mantarlarAsalak mantarlar, mantar türleri içinde geniÅŸ bir yer tutar. Bunların yaÅŸamı tümüyle sömürüye dayalıdır. Tarım ürünlerine musallat olan mantarlar yüzünden çiftçiler çok büyük maddi kayıplara uÄŸrarlar. ılginç olan bazı asalak mantarların yaÅŸamları boyunca birden fazla organizmaya gereksinim duymalarıdır. ‘Puccinia sparganiodes'' adındaki bir mantar türü kış aylarını bir cins çimen üzerinde geçirir. Bahar gelince bunların havaya saldığı sporlar çevredeki diÅŸbudak aÄŸaçlarına yerleÅŸir ve burada taze yapraklar üzerinde filizlenmeye baÅŸlar. Burada büyüyen mantarların ürettiÄŸi sporlar yine çimenlere yayılır . Böylece halka tamamlanmış olur.YerleÅŸtikleri organizmayı öldüren ‘katil mantarlar'', moleküler silahlarıyla kurbanlarının alt eder. ÖrneÄŸin ‘cordyceps'' isimli mantarların sporları karıncaların kabuÄŸu üzerine konar. Karıncanın iç ve dış kabuÄŸu arasında kendine kuytu bir yer edinen mantar burada filizlenir ve büyür. Sonuçta can çekiÅŸen karıncanın vücudu ile beslenir.Ne var ki mantarlar ve hayvan türleri her zaman birbirine karşı düşmanca iliÅŸkiler içinde deÄŸildir; arada sırada iÅŸbirliÄŸi de yaparlar. Yaprakların üzerinde yaÅŸayan bir cins karınca, aÄŸaç mantarı ile beslenir. Bu mantar türü tüketildikçe geliÅŸir ve yeÅŸerir. Toprakta yaÅŸayan bir cins mantar da sporlarını havaya yaymak için toprak solucanlarının kendilerini yüzeye taşımasını bekler.Saatin dönme yönü nasıl belirlendi?Soru: Saatler niçin saat yelkovanı yönünde döner?Yanıt: Saat olarak kullanılan ilk aletlerden biri güneÅŸ saatidir. Bu saatlerde zaman, sabit duran bir kolun izdüşümüne göre belirlenir. GüneÅŸ'in doÄŸudan doÄŸup, batıdan battığı kuzey yarıküresinde, güneÅŸ saati milinin gölgesi, bugün bizim yelkovan yönü dediÄŸimiz yöne doÄŸru hareket eder. Dolayısıyla mekanik saatler ilk kez üretildiÄŸinde, güneÅŸ saatine alışık olan insanları ÅŸaşırtmamak için, yelkovanın hareket yönü güneÅŸ saati milinin dönüş yönüne uyduruldu.EÄŸer saatler güney yarımküresinde üretilseydi, yine saatlerimizin yelkovan yönünde hareket ettiÄŸini düşünecektik. Ancak o zamanki yelkovan yönü terimi, bugünkü saat yelkovanının ters yönü kavramı yerine kullanılacaktı.Â