Doğan Hızlan: Sultanahmet Camii milenyum şaheseri

Doğan HIZLAN

Dışişleri Bakanlığı Kültür İşleri Genel Müdürü Büyükelçi Metin Göker'den önemli bir faks geldi bana. Yeni Zelanda'nın en saygın ve önemli haftalık dergisi The Listener'da yayınlanan Millennium'un 10 Top Yapısı'nda Sultanahmet Camii -ki listede Mavi Cami adıyla yer almış- de var.

Bin yılın 10 binası şöyle sıralanıyor:

Tac Mahal: Türk-Hint hükümdarı Şah Cihan (1592-1566)'ın eşi Mümtaz Mahal (Ercüment Banu Begüm) için yaptırdığı türbe. 20.000 işçi 22 yıl çalışmış.

Sagrada Familia: Antoni Gaudi'nin tamamlanmamış Barselona'daki Kutsal Aile kilisesi.

Chrysler Building:Ne w York gökdelenlerinin kraliçesi olarak nitelendiriliyor.

Potala Sarayı, Lhasa: Dini yapıların Godzilla'sı denen bu yapı Tibet’in başkentti Lhasa’da DalayLama’nın sarayı 17.yüzyılda bitirildi.

Sydney Opera House: John Utzen'in planını çizdiği bu opera binası, dünyanın en modern, en görkemli, en işlevsel opera binası olarak tanımlanıyor.

Chartres Katedrali: Fransa’daki bu katedral, Ortaçağ kiliselerinin ilk örneği ve en büyüğü. 1220'de son şeklini almış.

Pompidou Merkezi: Dekorasyonu ve teknolojisi ile bu listeye girmiş. Paris'in en çok sevilen ve en çok kullanılan sanat merkezi.

Ulm Katedrali: Almanya’nın Ulm kentindeki bu yapı Gotik mimarinin bir simgesi.

Mavi Cami (Sultanahmet Camii): İslam dünyasının en güzel camii. Ünlü mimar Sedefkár Mehmed Ağa'nın 1616 yılında tamamladığı bir cami.

Bilbao Guggenheim Müzesi: Frank Gehry'nin yüzyılın modernizmine damgasını vuran bu müze, İspanya'nın dördüncü büyük kenti Bilbao'da yapıldı.

KİMİ okurlarımızın aklına neden Süleymaniye Camii değil sorusu gelebilir.

Bazı tarihçilere göre, Süleymaniye'nin sadeliğine karşı Sultanahmet'in süsleme sanatındaki öncülüğü bunda rol oynamış olabilir.

Çinileri, ışığı yansıtışı yabancı uzmanların çok daha fazla ilgisini çekmiş olabilir. Üstelik Marmara'dan gelirken ilk görünen siluet de o camidir.

Doğan Kuban'ın Sultanahmet Camii üzerine yazdıkları sanırım bu seçimin gerekçesini açıklamaktadır:

'Mimarbaşı Sedefkár Mehmet Ağa'nın gerçekleştirdiği Sultan Ahmed Külliyesi, 16. yüzyıl yapılarıyla karşılaştırılabilecek son kapsamlı projedir.

Sinan'ın öğrencileri tarafından gerçekleştirilen Yeni Cami ve Sultan Ahmed Camii Şehzade Camii'ni örnek almışlar, onun varyasyonlarını yapmışlardır. Bu seçim, Tük mimari tarihi açısından önemlidir, büyük bir olasılıkla da, ustaları Sinan'ın ve kendilerinin, hatta patronlarının Şehzade şemasını Süleymaniye'ye yeğlediklerini kanıtlamaktadır.'

Tac Mahal'in 10 yapı arasına girmesi bizim mimari tarihimiz açısından da ilgi çekici. Hint-Türk İmparatoru Şah Cihan'ın karısı Mümtaz Mahal(Ercüment Banu Begüm) için yaptırdığı bu türbe de Türk-İslam mimarisinin önemli bir eseri sayılıyor.

Suut Kemal Yetkin, Taç Mahal'in mimarı için şu bilgiyi vermekte:

'Çizgilerindeki temizlik, kitlesindeki uyum ve temasına uygunluk bakımından dünyanın sayılı şaheserlerinden olan Tac Mahal'in mimarı Ahmed, Koca Sinan'ın yetiştirmesi olan ve Hindistan'a çağrılmış bulunan Türk mimarı Yusuf'un oğludur.'

***

SANIRIM bu liste dünyadaki bütün mimari çizgilerin bin yıl içindeki serüvenini özetleyen bir nitelik taşıyor.

***

Başvurulan kaynaklar:

İstanbul Bir Kent Tarihi- Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul, Doğan Kuban, Çeviri: Zeynep Rona, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.

İslám Ülkelerinde Sanat, Suut Kemal Yetkin, Cem Yayınevi Yurt Ansiklopedisi,Büyük Larousse-Sözlük ve Ansiklopedisi.

Suut Kemal Yetkin ve iki büyük ansiklopedi Hindistan'a giden mimar ve ustaların Türk olduklarında hemfikirler ancak adları farklı. Biz Yetkin'in eserindeki adları aldık.