Avrupa İslamı'nın fikir babası Bassam Tibi

Önce Bassam Tibi kim?

Geçen hafta Türkiye Araştırmalar Merkezi'nin Silivri'deki iki günlük sempozyumunda karşılaştığım Profesör Bassam Tibi halen Göttinge George-August Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı.

Şam doğumlu, yıllardan beri Almanya'da yerleşmiş ve ‘‘Siyasi İslam’’ konusunda araştırmalar yapıyor.

Türkiye'ye ilgisi iki şeyden kaynaklanıyor: Osmanlı paşası olan dedesi Yemen'de ölmüş ve kendisi 1990'lı yılların ortalarında bir süre Ankara'da Bilkent Üniversitesi'nde ders vermiş.

Ben Tibi'yle ilk kez iki yıl önce Davos'taki Dünya Ekonomik Forumu sırasında tanıştım. O sırada orada ‘‘Köktendinciliğin Meydan Okuması’’ kitabı konuşuluyordu.

Tibi'nin Türkiye'yi ele aldığı kitabının adı ‘‘Boğaz'ın İki Yakası, Avrupa ile İslamcılık arasında Türkiye’’ (Doğan Kitapçılık).

Türkiye'yi iyi tanımıyor gerekçesiyle bu kitaptaki görüşlerine tam katılmayanlar var.

Kitabın bir yerinde kadınlarla ilgili tespitinde örneğin şöyle diyor:

‘‘Türk kadınlarının İslamcı hareket içinde bir tür İslamcı feminizm oluşturdukları iddiası gariptir. Bu oldukça kuşkuludur ve Refah Partisi'nin (kitabı kaleme aldığı dönemde Refah Partisi vardı) neden bir erkekler derneği olduğu sorusunu akla getirir.’’

Silivri'deki konuşmamızda, kendisine, AKP'nin 28 kadını milletvekilliğine aday gösterdiğini (sadece ikisi seçilebilir sırada), bunlardan bazılarının da son derece modern olduğunu söylüyorum.

‘‘AKP kesinlikle takiye yapıyor. Kadınları kullanıyor’’ cevabıyla karşılaşıyorum.

Zaten Bassam Tibi'nin AKP'nin kadınlara bakışını kuşkuyla karşılamasından bir iki hafta önce, Tayyip Erdoğan'ın sağ kolu Hüseyin Besli ‘‘kadınlar önce sunulmuş bir varlık olduklarını kabul etsinler; ondan sonra canları ne istiyorsa o olsunlar’’ dememiş miydi?

Kadın erkek eşitliğini de fitne olarak gören Besli'den tekrar Tibi'ye dönelim.

ON YILDIR UĞRAŞIYOR

‘‘Avrupa İslamı’’ kavramı nedir?

Bassam Tibi, 1980'li yıllarda Afrika'ya yaptığı bir gezi sırasında ‘‘Afro-İslam’’ diye bir olgu ile karşılaştığını anlatıyor. ‘‘Senegal'de gördüğüm İslam, Şam'dan tanıdığım İslam'dan oldukça farklıydı.O halde 13 milyon Müslümanın yaşadığı Avrupa'da bir Avrupa İslamı söz konusu olabilirdi.’’

Bassam Tibi, yaklaşık 10 yıl ‘‘Avrupa İslamı’’ üzerinde kafa yoruyor ve ilk kez 1992 yılında Paris'te İslam'ın tartışıldığı bir toplantıda bu kavramı ortaya atıyor.

Tibi'ye göre, ‘‘Avrupa İslamı’’ Avrupa değerlerinin Müslümanlıkla bağdaştırılmasıdır özetle.

‘‘Avrupa İslamı dini politikadan keskin hatlarla ayırır. Demokrasiye sıkı sıkı bağlıdır. Sadece siyasi bir sistem olarak değil, bir yaşam biçimi olarak da demokrasiyi benimser’’ diyor.

Türk göçmenler dahil, Avrupa'da yaşayan Müslümünların dini vecibelerini yerini getirirken, sanayi toplumunun değerlerine uygun bir yaşam tarzı geliştirdiklerini anlatıyor...

‘‘Avrupa İslamı birden fazla kimlik içerir. Almanya'da yaşayan bir Türk örneğin, Alman yurttaşıdır, Türk kökenlidir ve Müslümandır.’’

Bassam Tibi'ye göre, AB üyeliği için uğraşmakta olan Türkiye'nin de ‘‘Avrupa İslamı’’ kavramı üzerinde çalışması gerek.

‘‘Türkiye Avrupalı kimliğini alırsa, toplum tam anlamıyla dini siyasetten ayırmayı öğrenecek’’ diyor.

AB kapısında olduğumuz ve AKP'nin olası iktidarını konuştuğumuz günlerde Tibi'nin söylediklerini dikkate almamız gerektiğine inanıyorum.

Bu arada dileyenler, Bassam Tibi'nin bu tezini şiddetle destekleyen Almanya'daki Türkiye Araştırmalar Merkezi'nin www.zft-online.de adresinden ‘‘Avrupa İslamı’’yla ilgili daha fazla bilgi alabilirler.