Şahmeran’ı nasıl bilirsiniz?

Cercis Murat Konağı’nın terasından seyrettiğim Mezopotamya Ovası, Artuklu mimarisinin izlerini taşıyan camiler, taş işçiliğinin nadide örnekleriyle dolu daracık sokaklar, abbaralar ve vitrinleri süsleyen cam altı Şahmeran’lar düşer aklıma.

İyiliği, bilgeliği temsil eden yarı kadın, yarı yılan Şahmeran efsanesi Mezopotamya’dan Hindistan’a kadar çeşitli mitojilerde,  farklı isimlerle, farklı hikâyelerle yüzyıllardan bu yana günümüze kadar gelmiş.

Geleneksel Şahmeran

İran’daki adı Yemliha.

Bu topraklardaki hikâyesi esas Tarsus’ta geçiyor ama Mardinli zanaatkârlar daha çok sahip çıktıkları için Mardin’in has sembollerinden birine dönüşmüş.

Mardin’e gidip bavulunda bir Şahmeran ile dönmemiş kimseye rastlamadım.

Evimde hem cam altı, hem bakır bir tepsiye işlenmiş Şahmeran’larım var.

Yıllardan beri iri gözlü, kalın kaşlı, yılan şeklinde kuyruğu olan pullu bedenli bir kadını vitrinlere çıkartan Mardin önümüzdeki günlerde bambaşka bir Şahmeran ile tanışacak.

20 Nisan-20 Temmuz tarihlerinde şehrin farklı noktalarındaki kamusal alanlarda sergilenecek 2 metrelik “çocuk yüzlü” Şahmeran’lar.

“Şahmeran Mardin” projesinin direktörü Zeynep Helvacı, heykeltıraş Ayla Turan, küratör Erkan Doğanay, Keçi Events’ten Arzu Özarı Semiz ile Kudüs ve Venedik ile birlikte tümü Unesco tarafından sit alanı ilan edilen bu şehrimizde neler olup biteceğini konuşuyoruz.

BİZDEKİ KALICI KAMUSAL SANAT 

Zeynep Helvacı kamusal sanat konusunda deneyimli bir isim.

Hatırlayacaksınız 2007 yılında İstanbul sokaklarının birbirinden farklı inek heykelleriyle renklendiren eğlenceli sanat projesi vardı.

İşte o projeyi hayata geçiren Zeynep Helvacı, dünyada 40 yıldan seri geçici kamusal sanat etkinlikleri olduğunu belirterek  “Sanat objeleri gelip şehri renklendiriyorlar sonra kayboluyorlar”diyor.

Geniş bir parantez açıyorum.

Türkiye geçici değil kalıcı kamusal sanatı 60-70 yıl önce uygulamış bir ülke.

İstanbul’da Levent’te Emlak Bankası binalarından, İMÇ’ye (İstanbul Manifaturacılar Çarşısı) kadar geniş bir yelpazede mimarlarla işbirliği halinde sanat eserleri bırakmış sayısız ressam, seramik sanatçısı, heykeltıraş sayabiliriz.

Valens Su Kemeri’ni geçer geçmez,  İMÇ’nin ilk binasında Kuzgun Acar’ın 1967 yılında çarşıya yerleştirmek üzere yaptığı Kuşlar heykeliyle karşılaşırsınız.

Kamusal alandaki kalıcı sanat eserlerini belgelemek üzere bir süredir çalışmalar yapan mimar-restoratör Seda Özen Bilgili bu satırları yazdığım sırada 8 Mart nedeniyle Ankara’da 60’lı yıllarda kamusal sanat üretmiş kadın sanatçıları paylaşmış.

Füreya Koral, Seniye Fenmen, Eren Eyüboğlu, Nasip İyem bu isimler arasında.

ŞAHMERAN’I GELECEK NESİLLERE AKTARMAK 

Şahmeran’ın modernize edilmiş heykeli

Parantezi kapatıp Şahmeran Mardin’e dönersem,�Helvacı “Geleneksel Şahmeran’ı gelecek nesillere aktarmak için onu modernize etmek gerekiyordu. İyiliğe temsil eden, insanların içindeki kötülüğü terbiye ettiği söylenen bu figürün çoğalarak Mardin sokaklarına yayılması kuşkusuz en fazla çocukları etkileyecek” diyor.

Ayla Turan çocuk yüzlü olarak ürettiği, her birinin elle yapıldığı polyester Şahmeran heykelleri 35 sanatçı yeniden yorumlayacak.

Heykeltıraş Ayla Turan sergi afişinin önünde

Devrim Erbil, Ergin İnan, Murat Germen, Maria Kılıçoğlu gibi isimlerin yanı sıra sanat dünyasında yeni parlayan Emre Namyeter gibi isimler de var bu sanatçılar arasında.

2018 yılından beri proje Turan, Semiz ve Doğanay ile birlikte proje üzerinde çalıştıklarını anlatan Zeynep Helvacı sponsor bulmakta zorlandıklarını söylüyor.

Oysa küratörlüğünü bu yıl Hintli Adwait Singh’in yapacağı 2 Ekim-2 Kasım tarihlerindeki 5. Mardin Bienali’nden sonra şehri bir başka boyuta taşıyacak geçici kamusal sergi çevremizde bildiğimiz ünlü Mardinli iş insanları tarafından desteklenebilir, zenginleşebilirdi.

GÜNEŞ ENERJİSİYLE SANATI BULUŞTURMAK 

Mardin Şahmeran ekibi örneğin sanatla yenilenebilir enerjiyi buluşturmayı hayal etmiş.


Şahmeran Mardin Sergisi

“Mardin elektriğin pahalı, kaçak oranının yüksek olduğu bir şehir. Ama diğer yanda bir güneş diyarı. Akşamları neredeyse karanlığa gömülüyor. Güneş enerjisi üreticileriyle buluştuk. Şehri süsleyecek heykellerin geceleri sokakları aydınlatması fikrini paylaştık” diye anlatıyor Helvacı.

Yenilenebilir enerjinin sanatla buluşması günümüzde yaygın bir trend.

İzlandalı sanatçı Olafur Elliasson’un, “Küçük Güneş” adıyla ürettiği ay çiçeği benzeri eseri güneş enerjisiyle çalışıyor ve elektrik olmayan Afrika’nın köylerine ışık sağlıyor.

Hevesli sponsor olmayınca Mardin’e benzer proje taşımak hayali rafa kalkmış.

Ancak yine teknolojiyle bağlantılı olarak ilk kez Mardin’de Şahmeran heykelleri üzerine yerleştirilen QR koduyla, heykelin sanatçısının kim olduğunu, neler yaptığını dinlemek mümkün olacak.

35 sanatçı dedim ama Şahmeran Mardin Sergisi’nde video sanatı, dijital sanat, duvar sanatı, enstalasyonlarla birlikte sanat eseri sayısı 47.

Mardin Büyükşehir Belediyesi’nin ev sahipliği yaptığı, Mardin Valiliği’nin sponsorluğunu üstlendiği Şahmeran Mardin Sergisi’nin diğer sponsorları arasında GE Sağlık, Big Chefs var.

Big Chefs’in desteklediği yerel girişimci, lokanta sahibi Dilek Çelebioğlu ile Big Chefs’in şefi Murat Aslan’ın birlikte tasarladığı “Şahmeran Tatlısı” yakında mönülere girecek.