Adet sancısı neden olur?

Adet dönemi ağrılarını gidermede beslenmenin ve egzersizin önemine dikkat çeken Kadın Hastalıkları Ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Sadi Akşehirli, adet sancısını anlattı…

ADET SANCISI NEDİR?

Adet kanaması esnasında ya da hemen öncesinde kasıklarda ortaya çıkan rahatsızlık ve kramp tarzında ağrılara dismenore ya da adet sancısı adı verilir. Adet sancısı başka bir hastalığa bağlı olmayan yani birincil adet sancısı ve başka bir hastalığa bağlı olan yani ikincil olmak üzere iki şekilde incelenir.

BİRİNCİL (RAHME BAĞLI ADET SANCISI)

Sıklıkla ilk adet kanamasından sonraki ilk 1-2 yıl içinde ortaya çıkar ve kırklı yaşlara kadar sürebilir. Bazen kadınlarda ilk doğumdan sonra ağrılar hafifleyebilir. Ağrı bir bölgede toplanabileceği gibi sırta, bele, kasıklara ve dış genital organlara da yayılabilir. Ağrıya bazen terleme, yorgunluk, iştahsızlık, bulantı, kusma, ishal, baş dönmesi, baş ağrısı, baygınlık, kabızlık gibi belirtiler eşlik edebilir. Bu belirtiler bayandan bayana ve adetten adete sayısız değişiklikler görterebilir.

ADET SANCISI NEDEN OLUR?

Sancılı adet görme aslında normal adet görme mekanizmasının önemli bir parçası olan uterus (rahim) kasılmalarının kadın tarafından ağrı şeklinde hissedilmesidir. Bu uterus kasılmalarının amacı uterus iç tabakasını atılarak yenilenmesi sırasında oluşan kanama iktarını en az seviyede tutmaktır. Kasılmalar esnasında rahimde bölgesel olarak prostaglandin adı verilen bazı maddeler salgılanır. Ağrıya yol açan bu prostaglandinlerin ya aşırı miktarda salgılanması ya da bazı kadınlarda bu prostaglandinlere aşırı duyarlılık oluştuğu kabul edilmektedir.

SANCILI ADET SAĞLIK HABERCİSİ

Prostaglandin salgısı yumurtlama sonrasında oluşan bir olay olduğundan tipik olarak adet görmeden kısa süre önce başlayan adet bittikten sonra tümüyle kaybolan adet sancısı yumurtlama olduğuna dair belirtilerden biridir. Özetle adet sancısının nedeni rahimde ağrıya ve kasılmaya yol açan prostaglandin adı verilen bir maddenin yapımının artmasıdır. Bu madde sadece düzenli adet gören bayanlarda artar ve ağrılı adetten sorumludur. Adet düzensiz olursa bu madde rahimde birikmez dolayısıyla ağrı da olmaz. Yani sancılı adet görmek bir bakıma sağlıklı bir adetin belirtisi gibi düşünülebilir. Ağrı genellikle adet kanaması başlamadan 1-2 gün önce ortaya çıkar, adetin birinci gününde belirginleşir ve genellikle 2. veya 3. günde azalır. Ağrı karnın alt kısmında aralıklı gelen kramp şeklindedir.

ŞİDDETLİ ADET SANCISI FARKLI HASTALIKLARIN VE DURUMLARIN HABERCİSİ OLABİLİR Mİ?

Şiddetli adet sancısı farklı hastalıkların ve durumların habercisi olabilir. Rahim girişinin (rahim ağzı), kürtaj, enfeksiyon gibi nedenlere bağlı olarak daralmış olması ve buna bağlı olarak adet kanının "zorlukla atılması" ve spiral kullanımı şiddetli adet sancısı yapabilir.

ADET SANCISI NASIL ANLAŞILIR?

Ağrılı adet karnın alt bölgelerinde kramp benzeri ağrılar ve rahatsızlıklardır. Bu eşlik eden diğer belirtiler; sırt ağrısı, baş ağrısı, bulantı, bacakların iç yüzünde hassasiyet olabilir. Sancılı adetle ile birlikte adet öncesi ve sonrası gerginlik sendromuda görülebilir ancak bu şart değildir. Adet öncesi gerginlik sendromu genelde adet başlangıcından birkaç gün önce görülür. Sancılı adet gören kadınların yaklaşık %10-15'inde şikayetler normal günlük hareketleri kısıtlayacak kadar şiddetlidir.

Eğer ağrılar; normal zamanında gelen bir adet kanamasına eşlik etmiyorsa, her zaman olduğundan çok daha şiddetli ise; 2-3 günden daha uzun sürüyor ise her zaman olandan daha farklı ise mutlaka bir uzman hekim kontrolünden geçilmesi gerekir.

İKİNCİL (RAHME BAĞLI OLMAYAN ADET SANCISI)

Bu tip ağrılı adet görmede altta yatan hastalık yapan bir durum mevcuttur. Birkaç örnek verecek olursak doğuştan olan kızlık zarının kapalı olması, bazı vajinal (hazneye ait) veya rahime ait anormallikler veya daha sonradan ortaya çıkan bazı hastalıklar gibi…
Doğuştan olan problemler daha nadir olduğundan, sıklıkla daha genç yaşlarda ortaya çıkar. Rahme bağlı olmayan şittedli adet sancısı altta saydığımız hastalıkların habercisi olabilir.

1. Endometriozis
2. Yumurtalık kistleri veya tümörleri
3. Pelvik inflamatuar hastalık (PID)
4. Myomlar
5. Uterus polipleri
6. Rahim içi yapışıklıklar
7. Rahim içi araçlar
8. Rahim boynu darlıkları
9. Rahim tümörleri
10. İmperfore hymen (kızlık zarının adet görmeyecek şekilde tam kapalı olması)
11. Çift uterus veya uterusda septun bulunması
12. Enfeksiyonlar 

ŞİDDETLİ ADET SANCISI İÇİN NE ZAMAN MUAYENE OLMAMIZ GEREKİR? 

Adet sancıları ağrı kesicilerle kontrol altına alınabiliyorsa ve başka bir jinekolojik belirti yoksa jinekolojik muayene gerekli değildir. Ancak adet sancıları çok şiddetli olup genel iyilik halini etkilemeye başlamışsa ve/veya iş kaybına neden oluyorsa mutlaka jinekolojik değerlendirme yapılmalı etkili bir tedavi uygulanmalıdır. Jinekolojik değerlendirmenin çok önemli bir amacı vardır. Endometriozis (rahim iç tabakasının normal dışı bölgelerde bulunması), kronik enfeksiyon, yapışıklıklar, yumurtalık kistleri, uterus myomları ve diğer bazı jinekolojik hastalıklar kendilerine özgü belirtiler dışında aynen adet sancısı gibi belirtiler de verebilirler. Yapılan jinekolojik muayene bu durumların varlığını ortaya çıkarır ve böyle durumlarda tedavi tamamen farklı olur.

ŞİDDETLİ ADET AĞRISI BİR HASTALIK HABERCİSİ İSE BUNUN TANISI NASIL KONULUR?

Tanıda öncelikle hastanın öyküsü önem kazanır. Cevaplanması gereken bir takım sorular vardır:

• Ağrının ne zaman olduğu,
• Ağrıyı geçirmek için ne yapıldığı,
• Eşlik eden başka bir şikayetin olup olmadığı,
• Doğum kontrol haplarının ağrıyı azaltıp azaltmadığı,
• Gün geçtikçe ağrının şiddetlenip şiddetlenmediği,
• Ağrılar nedeni ile aktivitenin bozulup bozulmadığıdır.
• Ağrıların rahim kaynaklı ya da altta yatan başka bir hastalığa bağlı olup olmadığını anlamak maksadıyla detaylı bir muayene yapılmalıdır. Herhangi bir enfeksiyon ya da kist gibi bir hastalığı ayırt etmek için kan ve idrar tetkikleri ile ultrason incelemesi çoğu zaman gerekli olmaktadır.

ADET SANCISI NASIL ÖNLENEBİLİR?

Ağrılı adet görmenin oluşmasını kendiliğinden önlemek mümkün değildir. Ağrı doktorun size tavsiye edeceği ağrı kesici ve doğum kontrol hapları gibi ilaçları kullanarak hafifletilebilir. Yine; orta dereceli bölgesel sıcak uygulama iyi gelebilir. Bunun için sıcak banyo ya da ayaklara sıcak uygulama (sıcak bir havlu, termofor) önerilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta sıcak uygulama direkt karına yapılmamalıdır; çünkü karın içerisinde herhangi bir iltihabı reaksiyon varsa bu karın zarına yayılabilir ve oldukça tehlikelidir.

ADET DÖNEMİNDE BESLENME NASIL OLMALI?

Her zaman iyi beslenme ve bunun adet kanaması sırasında da sürdürülmesi ağrıyı azaltamada etkilidir. Eğer kişide adet kanamasından önce baş ağrısı, karında şişlik vb. problemler oluyorsa adetten 1 hafta önce tuz kısıtlanmasına gidilebilir. Yine doğal idrar yaptırıcı olan maydanoz, ıhlamur, kuşkonmaz gibi besinlerin bu dönemde alınması ödemi (vücutta su toplaması) ve ödemin neden olacağı rahatsızlığı giderir. Diyette B vitamini ve Mg (magnezyum)'dan zengin besinlerin alınması bu dönemde oluşan rahatsızlıkları ve ağrıyı gidermede yardımcı olur.

ADET DÖNEMİNDE HANGİ EGZERSİZLER YAPILMALI?

Ağrıyı gidermede kullanılan bir diğer yöntem düzenli egzersizdir. Kas tonüsünü güçlendirici egzersizler ve nefes egzersizleri adet sancısını kontrol eder. Adet problemlerini önlemek ve kas tonusunu artırmak için yüzme önerilen bir egzersizdir. Bunun yanında kişinin ev ortamında yapacağı hafif egzersizlerde ağrıyı azaltmada yardımcıdır.

Masaj da ağrıyı azaltmada etkili bir yöntemdir. Ağrıyan bölgenin altına yoğurma tarzında ritmik masaj uygulanırsa ağrının algılanması azaltılabilir. Düzenli uyku, gerginliği azaltacağından ağrıyı kontrol etmede kullanılır. Kişinin kadın olmaya ve adet görmeye ilişkin pozitif tavır takınmasında ağrıyı oluşturabilecek psikolojik etkenleri giderir. Psikolojik faktörler doğal adet sancısının nedenlerinden biri olarak kabul edilir. Bu yüzden cinsiyete ilişkin olumlu duyguların sergilenmesi ağrının azaltılması için önemlidir.

HASTALIKLARA BAĞLI ADET SANCISININ TEDAVİSİ NASILDIR?

Nedene yol açan hastalıklar gerekli tıbbi ve cerrahi tedavi ile düzeltilir ve tedavi sonunda ağrı azalır veya kaybolur. Adet sancısı alınacak bazı basit önlemler ile bir miktar engellenebilir. Örneğin adet kanaması öncesinde ve esnasında kahve, çay, kola, çikolata gibi kafein içeren gıdalardan uzak durulması, karın bölgesine masaj yapılması, uzun süre ayakta durmaktan ya da yürüyüş yapmaktan kaçınılması şikayetler üzerinde olumlu etki yaratır. Aşırı yorgun, sinirli kişilerde adet sancısı daha fazla görülür. Bu nedenle kanama esnasında dinlenmek son derece önemlidir. Yine kabızlığı olanlar bu sancıları daha şiddetli yaşarlar. Lifli gıdaların bol tüketilmesi kabızlığı önler. Bol miktarda su içilmesi, sigaradan uzak durulması, fazla miktarda alkol tüketilmemesi gibi basit ve kısa süreli önlemler ile sancılı adet kanamaları biraz daha rahat geçirilebilir.

ADET DÖNEMİNDE AĞRI KESİCİ KULLANMAK ZARARLI MIDIR?

Ağrı kesici ve/veya doğum kontrol hapı kullanmak doktor önermişse zararlı değildir fakat bunların her ikiside kanamayı azaltabilir. Doğum kontrol hapları kısırlık yapmaz aksine yumurtalıkları korur ve bazı yumurtalık hastalıklarının tedavisinde kullanılır.

Op. Dr. Sadi Akşehirli
Kadın Hastalıkları Ve Doğum Uzmanı