Nilgün Tekfidan GÜMÜŞ
Sefer LEVENT
Doğan HIZLAN
COVID-19 Sürecinde MS
Multipl skleroz ya da kısaca MS, sıklıkla 20-40 yaşları arasında ve kadınlarda üç kat daha fazla görülen bir hastalık. Puslu görme, çift görme, kuvvetsizlik, uyuşma ve dengesizlik gibi 24 saati geçen şikayetler MS ataklarından kaynaklabiliyor. Her hastalıkta olduğu gibi MS’te de erken tedavi ile olası hasar ve engelliliğin önüne geçilebiliyor.
Peki, COVID-19 pandemisi MS hastalarını nasıl etkiliyor? MS’le yaşayan bireylerde COVID-19’a bağlı olarak en çok hangi şikayetler görülüyor? MS tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar, COVID-19’a yakalanma veya hastalığın ağır geçme riskini arttırır mı? COVID-19 aşıları MS hastalarının atak geçirmesine neden olur mu? Ülkemizdeki çeşitli merkezlerden çok sayıda araştırmacının katılımı ile gerçekleştirilen ‘Türkiye COVID-19 Multipl Skleroz Deneyimi’ çalışması, merak edilen tüm bu soruların yanıtlarını gözler önüne serdi.
Türkiye MS Derneği Başkanı ve Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji̇ Ana Bilim Dalı’ndan Uzm. Dr. Melih Tütüncü ve Türkiye MS Derneği Yönetim Kurulu Üyesi, aynı zamanda Sağlık Bilimleri Üniversitesi Şehit Prof. Dr. İlhan Varank Sancaktepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Nöroloji Uzmanı Doç. Dr. Serkan Demir ile hem araştırmanın sonuçları, hem de MS hastalarında COVID-19’la ilgili merak edilenler üzerine konuştuk
. Kısaca MS hastalığı nedir? Belirtileri nelerdir, tedavi süreci nasıldır?
Dr. Melih Tütüncü (MT) : “Multipl skleroz yani kısaca MS, beyin ve omurilikte plak dediğimiz yaracıkların çıkması ve de çıktığı bölgeye göre belirti veren bir hastalıktır. Sıklıkla 20-40 yaş arasında ve kadınlarda üç kat daha fazla görülmektedir. Her hastalıkta olduğu gibi erken tedavi ile olası hasar ve engelliliğin önüne geçilebilmektedir. Puslu görme, çift görme, kuvvetsizlik, uyuşma ve dengesizlik gibi 24 saati geçen şikayetler atak olabilir, şayet atak ise kortizonla atağı baskılayıp koruyucu tedavi yapmaktayız. MR çekerek bu yaracıkların sayısı ve yerleşim bölgelerine göre koruyucu tedavi kararı vermekteyiz. Gerekirse bel sıvısı ve ek tetkiklerden de faydalanabiliyoruz. Şu an ülkemizde hemen bütün tedaviler bulunmakta ve MS polikliniğimizde bu tedavilerin hepsini uygulayabilme tecrübe ve bilgisine sahibiz.” 
. MS hastalığında ve iyileşme sürecinde psikoloji ne kadar etkili?
Dr. Serkan Demir(SD): Bu hastalar annelik çağında, kariyer planlaması yapan yeni mezun veya terfi bekleyen ya da evlenme arifesinde olabilen kişiler. Haliyle derin bir kaygı içerisinde olabiliyorlar. Yetememe, engelli kalma korkusu başlıca korkuları. Bu sebeple bu hastalarımızın eğitimi hatta aile eğitimleri çok önemli. Başa çıkılabilecek bir hastalık olduğunu bilmeliler, çünkü bu onları çok daha umutlu yapar. Umut olmazsa olmaz. Tabi pandemi de hastalarımızın psikolojisini ciddi şekilde etkiledi. Bizlere ulaşmakta zorlandılar, egzersizlerini yapamadılar.”
TÜRKİYE’DEKİ COVID-19 GEÇİREN MS HASTALARI ARASINDA ARAŞTIRMA
. Dünya 1.5 senedir COVID pandemisi etkisi altında. MS hastalarıyla ilgili Türkiye deneyimi nasıl oldu?
MT: “Bilindiği gibi yeni tip koronavirüsün (SARS-CoV-2) neden olduğu koronavirüs hastalığı (COVID-19) ilk olarak 2019 yılının sonunda Çin’de ortaya çıktı. İzleyen aylarda hızla dünyaya yayılan hastalık, Türkiye’de de Mart 2020’de görüldü ve aynı zamanlarda Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi (küresel salgın) olarak ilan edildi. Bir yılı geçen bir süredir zaman zaman artan ve azalan yoğunluklarla pandeminin tüm etkilerini bütün dünya gibi ülkemizde de yaşamaktayız. İlk COVID-19 olgusunun görülmesinin ardından aynı ay içerinde MS hastalarımızdan da enfeksiyona yakalananların olduğu bilgisi tüm Türkiye’de klinikleri ulaşmıştı. Pandeminin başlangıcı olan dönemlerde COVID-19’un MS hastaları üzerine nasıl bir etki oluşturacağını tam olarak tüm dünyada olduğu gibi ülkemiz de bilinmiyordu. Klinik tecrübelerimiz doğrultusunda hastalığı yönetmeye devam edildi. Tüm dünyada artan deneyimler sayesinde bugünkü bilgilerimize ulaşmış bulunuyoruz. Türk Nöroloji Derneği Multipl Skleroz Çalışma Grubu ve Türkiye MS Derneği MS hastalarını ve MS profesyonellerini bu dönemde sağlıklı veriler ışığında bilgilendirmeye devam etti. Ülkemizde MS hastası olan ve COVID-19 enfeksiyonu geçiren hastaların, hastalık süreçleri değerlendirilerek ülkemize ait deneyimler ortaya çıkarıldı.”
MS HASTALARINDA COVID-19’UN BELİRTİLERİ
. Peki bu deneyimden bahsedebilir misiniz?
SD: “Ülkemizdeki birçok merkezden çok sayıda araştırıcının katılımı ile ‘Türkiye COVID-19 Multipl Skleroz Deneyimi’ çalışması yapıldı. Bu deneyim çok prestijli bir dergide makale olarak yayınlandı. Ekim 2020 itibarıyla 309 hastanın verisi dahil edildi. Çalışmanın sonuçları şu verileri elde etmemizi sağladı:
. Ülkemizde COVID-19 enfeksiyonuna yakalanan hastaların yaklaşık üçte ikisi 40 yaşının altındadır. Kadın/erkek oranı 2,3’tür.
. Hastaların yaklaşık yüzde 12’sinde MS dışında en az bir ek hastalık vardır.
. COVID-19 enfeksiyonun en sık bulgusu; yorgunluk, ateş, öksürük, baş ağrısı, boğaz ağrısı ve kemik-eklem ağrısı olarak bulunmuştur. Hastaların dörtte birinde tat ve koku kaybı bulguları da görülmüştür.
. MS tedavisinde kullanılan ilaçların dağılımı açısından, COVID-19 enfeksiyonu geçiren hastalardaki dağılım ile tüm MS hastalarındaki ilaçların dağılımı benzerdi. Bu sonuç MS tedavisinde kullanılan herhangi bir ilacın COVID-19 enfeksiyonuna yakalanmak için hastalarda fazladan bir risk durumu oluşturmadığını göstermiş oldu.
. MS tedavisinde kullanılan ilaçlar COVID-19’a yakalanma riskini artırmadığı gibi, COVID-19 tanısı alan MS hastalarında ağır bir enfeksiyon durumu oluşmasına da etki etmemiştir. Kullanılan MS tedavi ilaçları ağır bir COVID-19 enfeksiyonu geçirmek için risk oluşturmazlar.
Ülkemizdeki MS hastalarının COVID-19 enfeksiyon durumu ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.” 
MS HASTALARININ YÜZDE 80’E YAKINI COVID-19 AŞISI YAPTIRMAK İSTİYOR
. MS hastalarının pandeminin ilk ayları ile üçüncü salgını geride bıraktığımız bu dönemdeki algıları arasında bir fark oldu mu?
MT: “Sevgili Dr. Serkan Demir, MS alanında uzman bir çok hocamız ve arkadaşımızla bu yönde de yaklaşık 3 bin hastamızın katıldığı bir çalışma yaptık. İlk dalga sonrası sadece 15 hastanın enfeksiyona yakalandığını tespit ederken, ikinci çalışmamız da 273 hastanın pozitif olduğunu gördük. Bu aynı zamanda ülkemizde MS alanında yapılmış en fazla katılımlı çalışma. İkinci çalışmada iki kişiden birinin ailesinde veya yakın çevresinde COVID-19 görüldüğü, hastaların yüzde 25’inin COVID şüphesi ile genel olarak da yüzde 40’ının PCR testi yaptırdığını belirledik. Salgın başlangıcında hekimine ulaşmakta zorlanan hastaların zamanla hekimleri ile iletişiminin daha sağlıklı hale geldiğini gördük. Pandeminin başında da son dalgada da birçok hastamızın dikkat, uyku, aile ve çevreleri ile ilişkilerinin bozulduğunu saptadık. Aşı olmak isteyen hasta sayısının artması da çalışmanın en sevindirici sonuçlardan birisi idi. Yüzde 80’e yakın hastamız hekimi ile görüşüp aşısını yaptıracağını belirtti.”
“COVID-19 AŞILARININ MS ATAĞINI TETİKLEDİĞİNE DAİR BİR GÖZLEM OLMADI”
. MS hastalarına hem COVID-19’dan korunmak hem de aşı konusunda ne önerirsiniz?
SD: “Hastalarımızın bu dönemde tedbirlere sıkı sıkıya riayet etmeleri en önemli durumdur. COVID-19 enfeksiyonu için en kritik durum bu enfeksiyona yakalanmamaktır. Enfeksiyona yakalanan hastalarımızın kendilerini takip eden hekimleri ile iletişime geçerek tavsiyelerine uymaları önerilir. Etkin ve toplumun büyük bir kısmını kapsayan aşılama sonlanana kadar maske, mesafe ve temizlik kuralarına dikkat etmeli, bulaşın yüksek olacağı ortamlardan uzak durmalıyız.
Ülkemizde an itibari ile Sinovac aşısı (inaktif virüs) ve BioNTech-Pfizer aşısı mRNA aşısı bulunmaktadır. Bugüne kadar gerek yurtdışında mRNA ve inaktif COVID-19 aşıları olan MS’li kişilerde, gerekse ülkemizde sağlık çalışanı olmaları nedeniyle COVID-19 aşısı olan MS’li kişilerde MS atağının tetiklenmesi yönünde bir gözlem olmamıştır. Hekimlerinin mevcut kullandıkları ilaçlara göre belirleyeceği uygun zamanlarda aşıların yapılmasını mutlaka öneriyoruz.”
. Melih Bey son olarak hastalarınıza ne söylemek istersiniz?
MT: “Öncelikle hastalarımızın Dünya MS Günlerini kutluyorum. Bu zor günlerin geride kalmasına çok az kaldı. Bizleri takip etmeye devam etsinler. İlaçlarını bizlere danışmadan kesmesinler. İnşallah olmazlar ama COVID olurlarsa da mutlaka bizlere ulaşsınlar.”
. Serkan Bey siz ne söylemek istersiniz?
SD: “Ben de Dünya MS Gününü kutluyorum. MS farkındalığı adına bu röportaj için çok teşekkür ederiz. Hastalarımızı ve ailelerini pandemi sonrası derneğimize bekliyoruz. Derneğimize lütfen üye olsunlar. Onlar kadar güçlüyüz. Umudumuz umutları olsun.”
Bu dosya Sağlık Adası Medya tarafından hazırlanmıştır.
Tel: 0 (216) 465 69 67
Web: www.saglikadasi.com
İLANDIR