7 SORUDA HİLELİ ÇAY DOSYASI | Çaydaki tağşiş nasıl tespit edilir? Renginden, kokusundan, tadından anlaşılır mı?

Çay bizim milli içeceğimiz… Günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olarak kahvaltılarda, öğün aralarında ve misafir ağırlamalarında sıkça tüketiyoruz. Demini iyi almış ‘tavşan kanı’ çay ülkemizin kültürel ve sosyal dokusunun bir parçası... Çay bahçelerinde, kafelerde ve evlerde dostlar ve aile üyeleri bir araya gelerek çay eşliğinde sohbet ederiz, ince belli bardaklardaki çaylarımızı keyifle yudumlarız. Ancak gıda sahtekarları maalesef çayın da tadını kaçırdılar.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın açıkladığı taklit veya tağşiş yapılan gıdalar listesinde, dört çay markasının ürünlerinde doğal olmayan gıda boyası kullanıldığını duyurdu.  Çayda kullanılan bu boyalar, çayın rengini artırmak amacıyla kullanılıyor ve uzun vadede ciddi zehirlenmelere ve sağlık sorunlarına yol açabiliyor. 

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın vatandaşları www.guvenilirgida.tarimorman.gov.tr adresinden güncel sakıncalı ürün listesinin takip edilebileceğini duyurdu.

Peki, çayın hileli olduğu tadından, kokusundan, renginden anlaşılır mı? 
Çayda gıda boyası haricinde başka hangi hileler uygulanıyor?
Çaydaki hileyi nasıl test edebiliriz? 
Satın alırken ambalajlarda neye dikkat etmek gerekir? 

Merak ettiğimiz tüm soruların yanıtını Prof. Dr. Nevzat Artık’tan aldık. İşte 7 soruda hileli çay dosyası…

1- İçtiğimiz çayda hile olup olmadığını nasıl anlarız? Tadından, kokusundan, renginden anlaşılır mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Öncelikle tüketiciler bilinen markaların siyah çaylarını satın almalıdır. Alınan siyah çay, bir beyaz kâğıdın üzerine serilip incelenirse tüm çay parçalarının siyah olması gerekir. Sarı, turuncu ve benzeri renkli bitki parçaları başka bitkinin çaya karıştırıldığının kanıtıdır.  Orijini çay olmayan, bitki ve hayvan kaynaklı maddeler, taş, plastik ve benzeri maddeler ve yapay maddeler gibi her türlü maddeler çayda yabancı madde olarak istenmez.
Tüketicilerin siyah çayın kalitesini ve hileyi anlaması kolay değildir. “Bir bardak soğuk suya çay atılınca hemen boyanın suya geçmesi hileli olduğu gösterir” şeklindeki tanımlamalar da çok subjektif bir değerlendirmedir.

2- Çaya gıda boyası haricinde başka hileler uygulanır mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Çaya gıda boyası dışında çay olmayan bitki kısımları (sap, sap parçaları ve toz çay) ilave edilerek taklit ve tağşiş yapılabilir. Siyah çay değişik oranlarda numara çayların karıştırılması ile piyasaya sürülür.  Gıda boyası ve bu hileler dışında çaya başka hile uygulayan bir firma tespit edilmemiştir.

Türk Gıda Kodeksi Çay Tebliği (TEBLİĞ NO: 2015/30) siyah çay şu şekilde tanımlanmaktadır:
Siyah çay, Camellia sinensis türünün farklı çeşitlerinin genç sürgünlerinden tepe tomurcuğu ve onu takip eden taze yapraklar ve taze tek yaprak, taze iki yaprak ve taze üç yapraklı sürgünler ile bunları birbirine bağlayan taze sap kısımlarının soldurma, kıvırma, parçalama, oksidasyon ve kurutma gibi üretim aşamaları ile işlenmesi sonucu elde edilen ürünü tanımlayacaktır.

3- Poşet çay ya da demlik poşetlerine hile karıştırmak daha mı kolay?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Aslında poşet ve demlik çaylar için de durum aynıdır. 5996 sayılı kanuna göre poşet ve demlik poşet içeriği gıda mevzuatına uygundur. Poşet ve demlik poşet bileşimi analiz edilerek çayda uygun olanlar kullanılır. Poşetin bileşiminde insan sağlığı açısından bir problem bulunmaz. Çay uygun olursa poşet çay da halk sağlığı açısından uygundur.

Poşet çayda mikroplastik olduğu söylemleri çok doğru değildir. Kullanılacak poşet ve demlik poşeti için “Gıdalarla Temas Eden Madde ve Malzemeler Yönetmeliği’ne göre yapılır.  Gıda olarak izin almadan demlik poşeti ve poşet 
kullanılamaz.

4- Gıda boyasının bir miktar kullanımı yasal değil mi? Çayda kullanılan gıda boyası farklı mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Çayda gıda boyası kullanımı yoktur. Gıdanın niteliğine göre kullanılabilecek renklendirici miktarı” Türk Gıda Kodeksi Katkı Maddeleri” yönetmeliğinde tanımlanmıştır. Her gıdaya boya katılır gibi durum söz konusu değildir. Çayda boya kullanılmaz. Çaydaki renk maddeleri genellikle doğal pigmentlerdir ve çayın taze yapraklarında bulunan klorofil ve karotenoidler gibi bileşikler fermentasyonda değişerek renk oluştururlar. Ayrıca bu bileşikler, çayın doğal rengini ve aromasını oluşturur.

5- Gıda boyası zehirlenmelere ve uzun vadede kansere neden olur mu?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Gıda boyası izin verilen düzeyde ve izin verilen gıdalarda kullanılabilir. Gıdalarda boya kullanımı ile ilgili sağlık açısından olumsuzluklar oluşturabileceği belirtilmekle birlikte direkt olarak kanser yaptığına dair veriler bulunmuyor.

6- Çaydaki hileleri anlamanın başka bir yolu var mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Çaydaki hileleri anlamanın başka bir yolu da bilinen marka çayları almak ve etiket okuryazarı olmaktır. Türk çayı ilaçlama yapılmayan tek çaydır. Pestisit kalıntısı içermez.
Kaçak çay içinde, taş kömürünün damıtılmasıyla elde edilen boya maddesi olan “anilin” bulunabilir. Bu boya, oksijene maruz kaldığı zaman oksitlendiği için rengi kahverengine dönüşüyor dolayısıyla çayın içinde ayırt etmek çok mümkün değildir. Mümkünse kaçak çay yerin Türk çayımız tercih edilmelidir.

7- Çay satın alırken ambalajlarda neye dikkat etmek gerekir? Çay paketlerinde yazan şeyler ne anlama geliyor?  

Prof. Dr. Nevzat Artık: Tüketiciler bilinen markaları tercih etmelidir. Açıkta satılan çaylar her zaman risk taşıyabilir. Bu çayların boya ve yabancı madde içermesi çok muhtemeldir. Siyah çayda hazırlanmış 100 mL demde Enerji değeri (kJ/kcal) 4/1 dir. Yağ, şeker ve tuz içermemektedir. Türk çaylarında su ekstraktı miktarı (yani dem) kuru maddede en az 29 (g/g,%),poşet siyah çayda ise en az( g/g,% %)32 olmalıdır. Dünyada çay 2,5 yaprak olarak toplanmaktadır. Ülkemizde ise makas ile toplanma nedeni ile daha çok yaprak toplanmaktadır. Bu nedenle su ekstraktı daha azdır. Tüketiciler diğer gıdalarda olduğu gibi çay satın alırken de etiket okumaya dikkat etmelidirler.

                                                                   

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yaptığı kontroller sonucunda sahip olduğu bilgileri, 5996 sayılı “Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu”nun 31 inci maddesinin 6. fıkrası uyarınca kamuoyunun bilgisine sunabileceği hükme bağlanmıştır.

Ayrıca, 17 Aralık 2011 tarihli “Gıda ve Yemin Resmi Kontrolüne Dair Yönetmeliğin “8. maddesi gereğince laboratuvar sonucu ile taklit ve tağşiş yapıldığı kesinleşen gıda ve yemi üreten/ithal eden firmanın adı, ürün adı, markası, parti ve/veya seri numarasının Bakanlık resmi internet sitesinde Bakanlıkça kamuoyunun bilgisine sunabileceği hükmü yer almaktadır.

Bu kapsamda, laboratuvar sonucu ile kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye düşürecek şekilde bozulmuş ve değiştirilmiş ürünlere ait bilgiler ile taklit/tağşiş yapılmış ürüne ait bilgiler kamuoyu ile paylaşılmaktadır.