10 Aralık Dünya İnsan Hakları Günü

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nca kabulünün 65. yıldönümü, her yıl olduğu gibi bugün de çeşitli etkinliklerle tüm dünyada “İnsan Hakları Günü” olarak kutlanacak.

İnsan hak ve özgürlüklerine ilişkin ilk uluslararası düzenleme olan Beyanname, kabul edildiği 10 Aralık 1948 tarihinden bugüne, bir referans metne dönüşmüş olsa da, o noktaya varmak yüzyıllara dayanan zorlu bir süreçle olmuştur. İnsan hakları, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, özellikle de Beyannamenin kabulünden itibaren demokrasiyle birlikte, çağın “büyülü” kavramları arasına girmiştir. Bireyler için insan hakları, katı yönetimler karşısında sığınılan bir limana dönüşürken, bazı devletler insan hak ve özgürlüklerini doğrudan hiçe sayarken, bazıları da uluslararası ilişkilerde baskı aracı olarak kullanacakları politik enstrümana dönüştürmüşlerdir. Durum böyle olunca da dünya kamuoyunun gündeminden insan hakları odaklı tartışmalar düşmek bilmemiştir.

Peki, Türkiye'de insan haklarıyla ilgili durum nasıl?

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'ni ilk imzalayan ülkelerden biri olan Türkiye’de, insan hakları konusu, en çok 12 Eylül askeri darbesinin ardından tartışılmaya başlandı. 12 Eylül askeri darbesinin ardından sivil yönetime geçilmesiyle birlikte Türkiye’de, çok farklı alanlarda sivil toplum kuruluşları kurulmaya başlandı. İnsan hakları alanında ilk kurulan dernek, bugün de mevcudiyetini sürdüren İnsan Hakları Derneği’dir (1986). Türkiye İnsan Hakları Vakfı'nın kuruluş tarihi 1990'dır. Türkiye'nin bir diğer önemli insan hakları kuruluşu olan İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği (MAZLUMDER) de 1991 yılında kuruldu. İlerleyen yıllarda da yine insan haklarını konu alan onlarca dernek daha kurulmuştur. Yasama organı Türkiye Büyük Millet Meclisi bünyesinde 1990 yılında kurulan İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, kamu da dikkati çeken ilk insan hakları oluşumudur. 1991 yılında dönemin hükümeti, insan haklarına verdiği öneme dikkat çekmek için devlet bakanlıklarından bir tanesini insan hakları konularına tahsis etti. Kamu da sonraki yıllarda her idari yapı, kendi bünyesinde insan haklarına yönelik çeşitli birimler oluşturma yoluna gitti.

İnsan Hakları Başkanlığı, bugün kamuda en üst insan hakları merci olarak yer almaktadır. Vatandaşların sorunlarını iletebilmeleri amacıyla kurulan İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları ise ülke genelindeki faaliyetlerini yürütmektedir. Ayrıca akademik dünyanın da çok yakında ilgilendiği insan hakları konusunda, birçok üniversitenin insan hakları araştırma, inceleme ve uygulama merkezleri bulunmaktadır.