Dün deve, yarın drone

ABD’ye ilk deve kervanının 1855 - 1857 yılları arasında İzmir’den gönderildiği yazıyordu. O dönemde Amerikan yönetimi Arizona, Kaliforniya, Kolorado, New Mexico gibi savaşta yeni kazandığı yerlere demiryolları yapıp askeri mühimmat taşımak istemiş. Ama arazi koşulları sarp ve zor olduğu için de dayanıklı bir hayvan olan develerden birlik kurma kararı alınmış.

18 Mart Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Ali Sönmez’in araştırmasına göre develerin İzmir’den alınmasına karar verilir. Amerika’dan resmi bir heyet gelerek 70 deve satın alır. Hatta, ‘Çöl gemisi’ adını verdikleri deve kervanlarını yönetmeleri için beş Osmanlı vatandaşını da beraberlerinde götürür. Bu deve sürücülerinden Hacı Ali, ABD’de öylesine ünlü olur ki, çizgi roman Red Kit’e bile konu olur.

ABD DEVEYİ NEDEN İZMİR’DEN ALDI

Bu ilginç hikayede, o devirde Asya’dan ve Afrika’ya pek çok ülkede kervanlarla taşımacılık yapıldığı halde develerin neden İzmir’den alındığını merak ettim. Sonra cevabı İzmir Ticaret Odası’nın İzmir tarihi üzerine yayımladığı bir araştırmada buldum.

İpek Yolu’nun canlı olduğu o dönemde İzmir’e yılda üç kez şubat, haziran ve ekim aylarında İran, Moğolistan, Çin gibi ülkelerden kervanlar gelirmiş. Bu kervanlar Ortadoğu ve diğer ülkelerden gelenlerle İzmir’de karşılaşırmış. Bazen aynı anda 4 - 5 bin deve İzmir’de olurmuş. Çin ipekleri, Hint şalları Mısır pirinci, şeker ve hurmaları, Ege adalarının zeytinyağları ile şarapları Makedonya’nın yünleri, tütünleri İzmir Limanı’nda buluşur, sonra gemilerle Avrupa’ya gidermiş. Avrupa’da üretilen ürünler de İzmir Limanı’na gelip buradan kervanlarla Anadolu, Ortadoğu ve Asya’ya dağılırmış.

Bu durumda, Amerikalıların çöl gemisinin ihtiyacı olan develeri böylesine yoğun kervan trafiğinin olduğu İzmir’den alması normal.

İLK İLİŞKİ İZMİR’DE BAŞLADI

Artık kargo teslimatlarının bile dronelarla yapıldığı bir devirde, deveyle ticareti hatırlamanın ne önemi var diye düşünenler olabilir. Ama geçtiğimiz haftalarda İzmir Ticaret Odası’nda ‘ABD Ticaret Ofisi’ni açan ABD Ticaret Müsteşarlığı’nın açıklamalarına baktığımız zaman, deve kervanlarının dünden bugüne köprü olduğunu düşünebiliriz. Ofisin açılış töreninde ABD’nin Ankara Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Jeffrey M. Hovenier, “Esas itibarıyla ABD, ilk ticareti 1811’de İzmir’de başlattı. Diplomatik ilişkiler ise 20 sene sonra başlamıştı” demiş.

Görüldüğü gibi Osmanlı ile ABD arasındaki ilk ticari ilişki olan develerin İzmir’den Amerika’ya gönderilmesinden kısa süre önce başlamış. Dün deve, yarın drone. Bugünlerde S-400 füzeleri nedeniyle ABD’yle siyasi ilişkiler fazlasıyla inişli çıkışlı. Türkiye’ye yaptırım isteyenlerle, istemeyenler arasında Washington’da kıyasıya bir kavga var.

Ancak, tarih boyunca siyasi gerilim ve savaşlarla ülkeler arasında kopan bağların daha sonra ticaret ve kültür sanatla yeniden kurulduğu  görülmüştür. ABD ile siyasi ilişkilerde şu sıralar soğuk bir dönem yaşanıyor. Bundan en fazla zarar görecek olanlardan biri de F-35’e parça üreten İzmir’deki fabrika ve onun çalışanları olacak. Ama, 200 yıl önce iki ülke arasındaki ilk ilişkiler İzmir’de ticaretle başlamıştı. Eminim bu ilişkiler yarın dengelerin yeniden kurulmasında da yardımcı olacaktır.