TBMM'den çıkan en kapsamlı değişiklik

Bugüne kadar 5 kez değişikliğe gidilerek 2 maddesi yürürlükten  kaldırılan, 21 maddesi de yeniden düzenlenen 1982 Anayasası’nın 37  maddesini değiştirmeyi öngören teklifin 3 maddesi ikinci turda yeterli oyu alamayarak düştü. Buna rağmen TBMM’den çıkan en kapsamlı  değişiklik bugünkü düzenleme oldu.

Son yasayla birlikte toplam 55 maddesi yeniden düzenlenen, 2  maddesi de yürürlükten kaldırılan Anayasa’nın, kabul edilişinin  üzerinden geçen 19 yılda yaklaşık üçte biri değiştirildi.

DEĞİŞİKLİK SÜRECİ

Anayasa’da ilk değişiklik 17 Mayıs 1987’de yapıldı.

-Seçmen yaşı 21’den 20’ye düşürülürken, milletvekili sayısı  400’den 450’ye çıkarıldı.

-Ayrıca, 175. maddedeki, Anayasa’nın değiştirilmesine yönelik  hükümler de yeniden düzenlenerek, iki turlu görüşme, gizli oylama,  cumhurbaşkanının anayasa değişikliğini halkoylamasına sunması  esasları, TBMM üye tam sayısının üçte ikisinden az veya beşte üçü oy  ile kabul edilen değişikliklerin doğrudan halkoylamasına gitmesine  ilişkin düzenlemeler getirildi.

-Aralarında 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ile Başbakan Bülent  Ecevit’in de bulunduğu, 12 Eylül öncesi siyasi parti liderleri ve  partilerin yöneticilerine 10 yıl, milletvekili ve senatörlere ise 5  yıl siyaset yasağı getiren Anayasa’nın Geçici 4. maddesi de  yürürlükten kaldırıldı. Bu değişiklik, halkoylamasıyla kabul edildi.

RADYO - TELEVİZYONDA DEVLET TEKELİ KALKTI

-Özel televizyon ve radyoların 1990’lı yılların hemen başında  birbiri ardına yayına başlaması, zaman içinde bu medya organlarına  uygulanan yasaklar ve kapatmalar tartışma yarattı. Konunun siyasi  boyut da kazanması nedeniyle 8 Temmuz 1993’de Anayasa’nın 133. maddesi değiştirilerek, radyo-tv yayınlarında devlet tekeli kaldırıldı.

SEÇME YAŞI 18’E İNDİRİLDİ

-23 Temmuz 1995 tarihinde yapılan değişiklikle Anayasa’nın  „Başlangıç“ metni ile 14 maddesinde yeniden düzenlemeye gidilirken,  „Başlangıç„ta yer alan ve Anayasa’nın 12 Eylül Harekatı sonrasında  Danışma Meclisi’nce yapılıp, Milli Güvenlik Konseyi’nce son şekli  verildikten sonra halkoylamasında kabul edildiğini belirten  paragraflar çıkarıldı.

-33. Maddedeki değişiklikle dernek kurma hürriyeti üzerindeki bazı kısıtlamalar, derneklerle sendikalara yönelik siyaset yasağı getiren  ve bu doğrultuda „sendikal faaliyet„i düzenleyen 52. madde  yürürlükten kaldırıldı. 53. maddedeki düzenlemeyle de memurlara  sendika kurma ve „toplu görüşme yapma“ hakkı verildi.

-Seçme yaşı 20’den 18’e indirildi. Yurt dışında bulunan  vatandaşların ve tutukluların oy kullanabilmeleri olanağı getirildi.  Ancak, Anayasa’da öngörülmesine karşın 5 yıldır, yurt dışında bulunan  Türk vatandaşlarının nasıl oy kullanacaklarını düzenleyen yasa  çıkarılamadı. Yurt dışındaki vatandaşlar, seçim dönemlerinde gümrük  kapılarına kurulan sandıklarda oylarını vermeye devam ediyorlar.

-1995 değişikliği ile partilere üye olma yaşı da 21’den 18’e  indirildi. Bunun yanı sıra, siyasi partilerin kadın ve gençlik kolları kurmalarını, yurt dışında örgütlenmelerini yasaklayan hüküm  kaldırıldı. Yükseköğretim elamanları ile yükseköğretim öğrencilerine  siyasi partilere üye olma hakkı getirildi.

-Siyasi partilerin kapatılma davalarında esas alan fiillerin odağı olup olmadığının tespitine ilişkin düzenleme, 1995’de Anayasa’ya  girdi. „Siyasi partilerin uyacakları esaslar“ başlıklı 69. maddede  1995 yılında yapılan değişiklikle, Cumhuriyet’in temel niteliklerine  aykırı; zümre, sınıf veya herhangi bir diktatörlüğü savunan partilerin temelli kapatılmasına, „ancak, onun bu nitelikteki fiillerin  işlendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesi’nce tespit  edilmesi halinde karar verileceği“ hükmü getirildi.

-Kapatılan siyasi partinin kurucuları ve her kademedeki  yöneticilerinin, yeni bir siyasi partide kurucu, yönetici ve  denetleyicisi olamayacakları hükmü, 1995’te yumuşatıldı ve partinin  kapatılmasına neden olan partililere 5 yıl siyaset yasağı öngörüldü.  „Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz“ fıkrası da 1995’te konuldu. Bu fıkra, „kapatılmış bir partinin mensuplarının  üye çoğunluğunu teşkil edeceği yeni bir siyasi parti de kurulamaz“  hükmünün yerine getirildi.

-Kapatılma davası açılan partiye Anayasa Mahkemesi’nde savunma  yapma olanağı verildi.

-Milletvekili sayısı 1995’te yeniden yükseltilerek 450’den 550’ye  çıkarıldı.

-TBMM’nin yasama yılı başlangıcı 1995’te yapılan değişiklikle 1  Eylül’den 1 Ekim’e çekildi. Milletvekili genel ya da ara seçiminden  önceki veya sonraki bir yıl içinde yapılması gereken yerel genel ve  ara seçimlerin milletvekili seçimleriyle birlikte yapılacağı da 1995  düzenlemesiyle Anayasa’ya girdi.

DGM’LER, ÖZELLEŞTİRME VE TAHKİM

-Anayasa’da 18 Haziran 1999’da yapılan düzenlemeyle, Avrupa İnsan  Hakları Mahkemesi’nde sürekli Türkiye’nin aleyhine çıkan kararlara  gerekçe olan DGM’lerin yapısı değiştirildi. DGM’lerde askeri savcı ve  hakimlerin de görev yapmasını öngören 143. madde değiştirilerek, bu  mahkemeler sivilleştirildi.

-Anayasa’da 13 Ağustos 1999’da yapılan ve 3 maddeyi kapsayan  değişikle de özelleştirmeye yasal dayanak getirildi.

-Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden  doğan uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözülebileceği hükmü Anayasa’ya  konulurken, Danıştay’ın sözkonusu sözleşmeler üzerindeki inceleme  yetkisi kaldırıldı.

5 ARTI 5, GEÇEMEDİ

Bu arada, milletvekili dokunulmazlığının sınırlandırılmasına  ilişkin Anayasa’nın 83. maddesini değiştiren teklif, TBMM’den  geçemedi.  İlk görüşmesi 19 Kasım 1997 tarihinde yapılan, ancak çıkmama ihtimali  nedeniyle ikinci görüşmesi uzun süre ertelenen değişiklik teklifinin  ikinci görüşmesi, o dönem Meclis’te grubu bulunan CHP’nin ısrarı  sonucu yapıldı. Genel Kurul’un 22 Mart 1999 tarihinde gerçekleştirdiği birleşimde yapılan ikinci oylama sonucu, dokunulmazlıkların  sınırlandırılmasına yönelik Anayasa değişikliği kabul edilmedi.

Öte yandan, Cumhurbaşkanlığı seçimi dolayısıyla siyasi gündemde  aylarca tartışılan ve hükümet ortağı partilerin milletvekillerinin  teklifi olarak TBMM gündemine gelen 3 maddelik değişiklik paketi de  yasalaşamadı.

Cumhurbaşkanının görev süresini 7 yıldan 5 yıla indiren ve bir  kişinin ikinci kez Cumhurbaşkanı seçilebilmesine olanak sağlayan 101.  madde değişikliği, milletvekili emekliliğine Anayasal güvence getiren  86. madde değişikliği ile parti kapatmayı zorlaştıran 69. madde  değişikliğinin birinci tur oylaması 29 Mart 2000 tarihinde yapıldı.  Oylamalardan çıkan sonuçlar, değişikliklerin referanduma gerek olmadan TBMM’den çıkmayacağına işaret edince, Anayasa Komisyonu teklifi geri  çekti.

TBMM’de bugün yasalaşan 34 maddelik değişiklik, temel hak ve  hürriyetler, sosyal ve ekonomik yaşam, milletvekillerinin özlük  hakları ve emekliliklerini yeniden düzenliyor