Ä°SO´dan kriz rakamları

Ä°SO Yönetim Kurulu BaÅŸkanı Hüsamettin Kavi, Ä°SO üyelerinin yılın ilk yarısındaki mevcut ekonomik durum ve beklentilerini içeren ''Ekonomik Durum Tespiti Anketi'' sonuçlarını düzenlediÄŸi basın toplantısı ile açıkladı.Â

Kavi, ekonomide 2000 yılında sanal bir ferahlama sonucu Gayri Safi Milli Hasıla´nın (GSMH) yüzde 6.1 oranında arttığını, ancak gerekli yapısal düzenlemeler yapılamadığından Kasım ve Şubat krizlerinin yaşandığını anlattı.

Bu krizlerin yarattığı belirsizlik nedeniyle Türkiye'nin tekrar ekonomik ve sosyal açıdan zor bir döneme girdiğini vurgulayan Kavi, ekonominin yıl sonunda yüzde 5'in üstünde küçülmesinin ve kişi başına düşen GSMH'nın da 2 bin 400 dolara gerilemesinin beklendiğini söyledi.

Kavi´nin verdiÄŸi bilgilere göre 2001 yılı ilk yarısında üretim, iç satış, istihdam, yeni sipariÅŸler ve dış satışlarda düşüş yaÅŸayan iÅŸletmelerin oranı 2000 yılı ikinci yarısına göre önemli ölçüde arttı; ''Bulgular, 2000 yılı ikici yarısında iÅŸletmeler üzerinde yoÄŸunlaÅŸan kara bulutların, 2001 yılı ilk yarısında daha da arttığını, sorunların 1998 yılından bu yana en büyük boyutlara ulaÅŸtığını göstermektedir'.Â

İşsizlik arttı, kapasite kullanım oranı düştü

Anket sonuçlarına göre, 2000 yılı ilk yarısında işten çıkarılanların toplam çalışanlara oranı yüzde 2.4 iken, ikinci yarıda bu oran yüzde 5.1'e yükseldi. 2001 yılı ilk yarısı sonunda ise krizlerin ekonomide neden olduğu daralma sonucu, işten çıkarılanların toplam çalışanlara oranı iki kat arttı ve yüzde 7.7 oldu.

Bu artış, küçük iş yerlerinde daha büyük boyutta hissedildi. Küçük ölçekli işletmelerde işten çıkarılanların oranı yüzde 19.2 iken, orta ölçekli işyerlerinde yüzde 10.4, büyük ölçekli işyerlerinde ise yüzde 5.6.

Ä°SO üyesi iÅŸ yerlerinde 2000 yılı başında 540 bin kiÅŸininÂçalıştığını açıklayan Kavi, ''Son 9 ayda Ä°SO üyesi iÅŸyerlerinde 61 bin 500 kiÅŸi iÅŸten çıkarıldı. Ä°SO, Türkiye'nin toplam sanayi istihdamının yüzde 17'sine tekabül eder. Bu oranı, Türkiye Ä°malat Sanayi Sektörü için genellediÄŸimizde iÅŸini kaybedenlerin sayısı 384 bini bulmaktadır. Bu sayının, kayıtlı istihdam olduÄŸu göz önünde bulundurulmalı'' dedi.

Anket sonuçlarına göre, 2001 yılının ilk 6 ayında iÅŸletmelerin yüzde 58.2'sinin kapasite kullanım oranı yüzde 50'nin altında. Kapasite kullanım oranı ölçekler bazında incelendiÄŸinde, küçüklerde yüzde 43.5, orta ölçekli iÅŸletmelerde yüzde 54.2, büyük iÅŸletmelerde ise yüzde 64.1'e düştü.   Â

Ä°hracat ne durumda

AraÅŸtırmaya katılan firmaların yüzde 69.1'i ihracat yaptıklarını belirtti. Ancak, 2001 yılı ilk yarısında yapılan yüksek oranlı devalüasyona raÄŸmen, dalgalı kurun yarattığı belirsizlik nedeniyle ihracatta artış oranı sınırlı kaldı. Â

Ä°ÅŸletmelerin yüzde 36.9'u yapılan devalüasyonun ihracatlarını olumlu ya da olumsuz etkilemediÄŸini, yüzde 20.8'i kur artışının bir yarar getirmediÄŸini, yüzde 12.5'i aşırı dalgalanma nedeniyle ihracattan kaçındıklarını belirtirken, devalüasyonun ihracatlarını artırdığını belirten iÅŸ yerlerinin oranı yüzde 20.8 düzeyinde kaldı.Â

2001 yılı ilk yarısında firmaların ihracatlarının toplam ciroları içindeki payı 2000 yılına göre bir miktar artış gösterdi. 2000 yılı ikinci yarısında toplam iÅŸyerlerinde yüzde 37.4 olan bu oran, 2001 yılı ilk yarısında yüzde 40.2'ye yükseldi.    Â

Borçlar sıkıştırıyor 

Ä°ÅŸletmelerin kredilerinden kaynaklanan finansman yüklerinin boyutu incelendiÄŸinde çalışmaya katılan iÅŸletmelerin ilk yarı sonundaki toplam kredi yükümlülüklerinin, bu dönemdeki cirolarına oranlarının ortalaması yüzde 36.9 olarak gerçekleÅŸti.Â

Bu oranın, firmaların 2001 yılının ilk yarısında düşen satış gelirleri nedeniyle finansman giderlerinin karşılanamaz boyutlara ulaştığına ve karşılanması güç faiz yükü ortaya çıkardığına dikkat çeken Kavi, ''İşletmelerin yıl sonunda cirolarının üçte biri oranında borcu olacak. Türkiye'nin bu reel faiz oranları ile yola devam edemeyeceği ortada'' dedi.

Faiz oranlarının yüksek olduÄŸu kriz dönemlerinde, ticari kredi faizleri konusunda iÅŸletmeler ile finans kurumları arasında mutabakat saÄŸlanması güçleÅŸtiÄŸine dikkat çekilen anket sonuçlarına göre, 2001 yılının ilk döneminde firmaların yüzde 71'i bankalar ile mutabakat saÄŸlayamadıklarını belirtti.Â

2001 yılının ilk yarısında, birçok iÅŸletme kullandıkları kredileri kapatmak zorunda kaldı. Zorunlu kapatma iÅŸlemi çoÄŸunlukla finans kuruluÅŸlarının baskısıyla yapıldı. Â

Bu arada, karşılıksız çek ve protestolu senetleri toplam satışlaraoranı yılın ilk yarısında yüzde 10.3 düzeyine çıktı.   Â

Ä°ÅŸletmeler zararda  Â

Krize karşı iÅŸletmelerin en çok baÅŸvurduÄŸu önlem, vadeli satışları durdurmak oldu. Bu önlemi alanların oranı yüzde 38.3 düzeyinde.Â

''Ä°stihdamı azaltmak'' ise yüzde 36.9 ile baÅŸvurulan ikinci önlem. Üçüncü önlem olarak ''ödemelerini erteleyen'' firmaların oranı yüzde 33.2 oldu.Â

Satış hacminde daralma olduÄŸunu belirten iÅŸletmelerin oranı 2000 yılı ikinci yarısında yüzde 52.3 iken, 2001 yılı ilk yarısında yüzde 63.3'e çıktı.Â

Satışlardaki daralma ve maliyetlerdeki artış sonucu olarak, hedeflenen satış ve karlılık düzeyleri yakalanamadı.Â

Ä°ÅŸletmelerin 29.8'i geçen yılın ikinci yarısında zarar ettiÄŸini belirtirken, bu oran 2001 yılı yarı döneminde yüzde 57.6' ya çıktı. Aynı dönemde kar edenlerin oranı yüzde 70.2'den yüzde 42.4'e geriledi.Â

2001 ilk yarısında krizlerin etkisi ile finansman darboÄŸazı içine giren iÅŸletmelerin oranı da 73'e yükseldi. Â

Enflasyon ne olacakÂ

2001 yılının ikinci yarısına ilişkin beklentiler ise ilk yarı gerçekleşmelerine göre olukça olumlu. 

Ancak, ikinci yarı beklentilerinin ilk yarı gerçekleÅŸmelerine göreyapıldığına dikkat çekilen ankete göre, ikinci yarıda iÅŸletmelerin yüzde 29.5'u üretimlerinde, yüzde 36.1'i iç satışlarında, yüzde 22.7'si dış satışlarında, yüzde 31.6'sı yeni sipariÅŸlerinde ve yüzde 28'i ise istihdamlarında azalma bekliyor.Â

Çalışmaya katılan iÅŸletmeler 2001 yılı GSMH büyüme hızı tahminini eksi yüzde 4 olarak yaparken, TEFE'yi yüzde 69, TÃœFE'yi yüzde 68.2 ve ABD dolar kurunu ise 1 milyon 605 bin 316 lira olarak tahmin ettiler.  Â

Program yaraları sarmıyor

Çalışmaya katılan işletmelerin yüzde 78'i, ekonomik programın önceliklerinin orta ve uzun vadede yarar getirebilecek nitelikte olduğunu, ancak sanayicinin yaşadığı sorunlara ilişkin çözüm içermediğini düşünmekte.

Yeni programın 2001 yılı için öngördüğü temel ekonomik göstergelerin de gözden geçirilmesini gereÄŸi bulunduÄŸu belirtiliyor. Çalışmaya katılan iÅŸletmelerin yüzde 66'sı, programda öngörülen TEFE, TÃœFE ve büyüme hızı gibi hedeflerin gerçekci olmadığı görüşünde.Â

Programa güvenen, ancak siyasi irade konusunda endiÅŸeleri olanların oranının yüzde 51.1, bu düşünceye katılmayan ve kararsız olanların oranının yüzde 48.9 gibi yüksek bir düzeyde olmasının ise programa güven açısından bazı endiÅŸeler olduÄŸunu ortaya koyuyor.Â

Kavi, bu çalışmadan elde edilen bulguların, reel sektörün sorunlarının ivedilikle ve katılımcı bir anlayışla ele alınması gereÄŸini ortaya koyduÄŸunu vurguladı;Â

''Türkiye artık, üreten, tasarruf eden, tasarruflarıyla borçlarını ödeyebilen, istihdam imkanlarını geliÅŸtirebilen bir yapıyı süratle oluÅŸturmak zorundadır. Ekonomik ve sosyal açıdan yaÅŸamakta olduÄŸumuz bu zor dönemin, kamunun yönetilebilir bir borç yapısına kavuÅŸturulması ve saÄŸlanacak güven ortamında ekonominin üretir bir hale getirilmesi ile aşılabileceÄŸinin unutulmaması gerekmektedir''.Â