Şaraplı, istiridyeli CV

Hikáye denilince, edebiyat tarihlerinde sayfanın başına yazılıyor. Onsuz hikáyenin tanımı yapılamıyor. Yüz yıldır en iyi hikáyeye örnek onun eserleri veriliyor. Bence, yüz yıldır hikáyenin en iyisi odur.

Bütün dünya ile birlikte Türkiye’de de ardı ardına Çehov’un kitapları yayımlanıyor.

İstanbul Üniversitesi’nde uluslararası Çehov Sempozyumu düzenlendi, Dünya Kitap, bir dizi Anton Çehov kitabı yayımladı, Can Yayınları 21, 22, 23 Aralık tarihlerinde Çehov Etkinlikleri düzenliyor.

Yazarın tek görevi vardı; yazmak. Yeni nesillere de söyleyeceği yazmak üzerine olacaktı elbet.

‘Yazabildiğiniz kadar çok yazın! Parmaklarınız kırılana dek yazın!’

Anton Çehov, 1886 yılında Marya Kiselyova’ya yazdığı mektupta, böyle öğütlüyordu; kendisi hep böyle yaşamış, böyle yazmıştı. O sıralar yirmi altı yaşındaydı ama, zamanın popüler dergilerinde dört yüzü aşkın kısa hikáyesi ve anlatısı yayımlanmış, hikáyelerini bir araya getiren iki kitabı piyasaya çıkmıştı; bir üçüncüsü de yoldaydı.

Kısa hikáyenin, değişmez sanılan, can sıkıcı, okuru bıktıran kurallarına sırt çevirdi.

Thomas Mann, Dr. Anton Çehov’un kusurunun alçakgönüllülük olduğunu ileri sürüyor, bu özelliğini bir yazısında eleştiriyordu:

‘Çehov’un Avrupa’nın yanı sıra Rusya’da da büyük ölçüde hak ettiği değeri görmemiş olmasının nedeni kendisine karşı son derece aklı başında, eleştirel ve şüpheci yaklaşımını başarılarıyla yetinmemiş olmasıdır -kısacası, alçakgönüllülüğüdür. Alçakgönüllülük hoş bir özelliktir ama bu dünyada alçakgönüllüler saygı görmezler, takdir edilmezler.’

Thomas Mann’ın bu görüşüne cevabı Maksim Gorki’nin bir yazısında buldum: ‘Anton Pavloviç’in belki de bilinçsizce olan arzusunu herkes fark edebilirdi; yalın, inandırıcı ve kendi olmak.’

Sever dergisinin editörü V. A. Tikhonov’un ondan fotoğraflı biyografisini istediğinde verdiği karşılığı okumalıyız:

‘Benim biyografimi mi istiyorsun. İşte burada. 1891 yılında Avrupa turu yaptım, çok hoş şaraplar içtim, istiridye yedim. On üç yaşında aşkın sırlarını keşfettim. Doktor ve yazar arkadaşlarımla hoş anlar yaşadım. Yazarlardan en çok Tolstoy’u severim.’

Biyografiyi okurken Cemal Süreya’nın 99 Yüz’ünü anımsadım.

Çehov da belki aynı şeyi söylüyordu: ‘Yaşamın düzyazısı tüketildiyse, hiç değilse şiirine saygılı olmak gerek...’

Çehov, en beğendiği yazar olarak Tolstoy’u andığına göre, sanırım okurlara salık verilecek seçmelerden biri de Çehov Öyküleri - Tolstoy’un Seçtiği 30 Çehov Öyküsü kitabıdır.

İyi bir yazarın başka iyi bir yazarın eserlerinden yaptığı seçme önemlidir. Çünkü ikisi birbirlerini sadece metinden tanımıyorlardı, dostlukları vardı. Çehov, Tolstoy’a hayranken Tolstoy da gerektiğı zaman Çehov’un hakkını verebilmiştir.

Çehov nasıl biriydi? Hayatından sanatına kadar birçok niteliği arkadaşları, dostları, yazarlar anlatıyor; Çağdaşlarının Anılarıyla Anton Çehov’u okumak gerekiyor.

Özellikle eşinin Çehov tasvirlerini çok beğeneceksiniz.

Anton Çehov’un öykülerinde, insanın günlük yaşam içindeki yalın davranışlarını, öfkelerini, sevinçlerini, güç durumda kalışlarını, ezilişlerini bulursunuz.

Zaten o da kendi yaşamından, yetiştiriliş tarzından örnekler vererek, hep dövülmeye, ezilmeye alıştıklarını/alıştırıldıklarını kendinin yeni yeni bu ruh halinden kurtulduğunu belirtiyor.

Çehov’u okurken, yalın anlatımın basitliğin amansız bir düşmanı olduğunu, gerçeklerin abartılmadan verildiği sürece yüzyıllar boyu etkileyeceğini kaybetmediğini fark edeceksiniz.

Hiç kuşkusuz o dönemini, toplumsal izdüşümleri, çoğu zaman arkadaki sisli bir örtü gibi verir.

Mektuplarında; çevresini coşku ve hüzünle iç içe geçmiş bir ruh halinde yazar. Onları okudukça, döneminde yazdığı eserlerin arkasındaki zihinsel, ruhsal kaynağı bulabilirsiniz.

Çehov kadar hiçbir edebiyat ustası, ince mizahı buruk tatta vermemiştir. Ağızda donan tebessümün unutulmazlığını en iyi o yazmıştır.

*

Eskimezliğin, bir edebiyat eserinin yüzyıllar devam eden gücünün neler olduğunu tahlil ederken, özellikle Çehov için bunu yaptığımızda, iyi hikáyenin sırlarını keşfedebilir miyiz? Evet taklit edilemez bir anlayışla. Ama her zaman iyi bir edebiyat eserini okurken, özellikle bir öyküyü okurken, mutlaka ölçütlerimin başında bir Çehov hikáyesi yer alır.

Sanırım Anton Pavloviç Çehov üzerine bir yazıda, onun oyun yazarlığından söz etmemek bağışlanamaz bir hatadır.

Vanya Dayı, Martı, Üç Kızkardeş, Vişne Bahçesi...

Bu oyunlardaki insan haritası, taşranın o melankolik ve yavaş havası içinde beni hep düşündürmüştür. Belki de her taşra görüntüsü benim için bir Çehov hatırlatmasıdır.

Çehov’u okuyun, onu okumadınızsa, küçük hikáyenin -belki de gerçek hikáyenin- lezzetini tadamadınız demektir.

Gerçekten de Çehov, bütün olumsuz koşullara, geçim zorluğuna karşı durmadan yazdı.

İyi edebiyat, hayatımızı öylesine kuşatmıştır ki, yüzyıllar bu özü değiştirmemiştir, onu da Çehovgibi yazarlar keşfedebilmiştir, onun için de yaşarlar.

Çehov okumaları için bir bibliyografya

n Çağdaşlarının Anılarıyla Anton Çehov - Çev: Mehmet Özgül, Cem Yayınevi

n Anton Çehov (Bütün Öyküleri/8 cilt)- Çev: Mehmet Özgül, Cem Yayınevi

n Çehov Öyküleri - Haz: Birsen Karaca - Dünya Kitap

n Anton Çehov - Ateşler/Çukurda - Çev: Birsen Karaca - Dünya Kitap

n Mektupların Söylediği - Henri Troyat/ Çev: Vedat Günyol - Dünya Kitap

n Yeni Bulunmuş Hikáyeler - Yayına hazırlayan: Peter Constantine - YKY

n Oyunlar - Çevirenler: Behçet Necatigil, Hasan Ali Ediz, Gaffar Güney, Deniz Canefe, D. Sorakın, Sefer Aytekin - Sosyal Yayınları

n Bir Taşralının Öyküsü - Anton Çehov/ Çev: Mehmet Özgül - Adam

n Vişne Bahçesi - Anton Çehov - Çev: Ataol Behramoğlu - Adam

n Vanya Dayı - Anton Çehov- Çev: Belgi Paksoy - İmge

n Doktor Çehov’dan Öyküler - Anton Çehov/ Çev: Mehmet Özgül - Can

n Anton Çehov’un Öykü Sanatı - Zeynep Zafer - Cem Yayınevi


DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİ

James Welch Kızılderilinin Şarkısı Ayrıntı

Küçük İskender Bir Daha Bana Benzeme Angel Varlık

Adid Davişa Arap Milliyetçiliği Literatür

Gülriz Sururi Seni Seviyorum Doğan

Salih Özbaran Bir Osmanlı Kimliği Kitap