Şah-mat olmuşlar
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Aralık 30, 2008 00:00
İngiliz Ulusal Arşivi tarafından açıklanan belgelere göre ABD ve İngiltere, son ana kadar İran’da İslam devriminin yaklaşmakta olduğunu analiz edememiş.
İngiltere’nin Tahran Büyükelçisi Parsons, devrimden birkaç ay önce "Camideki molla, şah rejimi için tehdit değil" diye kripto yazmış. İngiltere’nin ABD Büyükelçisi ise "Washington da aynı görüşte" diye teyit etmiş.
YENİ açıklanan 1978 yılına ait resmi belgelere göre ABD ve İngiltere, İran’da İslam devriminin gelişini görememiş. Belgelerde, dönemin İngiltere’nin Tahran Büyükelçisi Sir Anthony Parsons, "Dini liderler, Batı kültürünün adaptasyonu sonrasında geleneksel İslami ve İran değerlerinin yok edildiğine dair gürültü koparıyor. Bu konjonktürün, hali hazırdaki şah rejimine bir tehdit oluşturduğuna inanmıyorum" diyor. İngiltere’nin ABD Büyükelçisi Peter Jay ise Washington’ın da bu görüşte olduğunu belirtiyor. Ancak elçilerin giderek Şah’a olan güvenlerinin azaldığı dikkat çekiyor.
İngiltere yasalarına göre, 30 yıl geçtikten sonra Londra’daki Ulusal Arşiv tarafından açıklanması zorunlu olan belgelerde yer alan resmi yazışmalarda Batılı ülkelerin görüşleri devrime yaklaşan süreçte şöyle biçimleniyor:
Pehlevi devrilmez
10 Mayıs 1978- Parsons, Londra’ya yazdığı mektupta, İran şahının devrilmesi yolunda ciddi bir risk olduğuna inanmadığını söylüyor ve dini liderlerin etkisini yok sayıyor: "Dini liderler, Batı kültürünün adaptasyonu sonrasında geleneksel İslami ve İran değerlerinin yok edildiğine dair gürültü koparıyor. Bu konjonktürün, hali hazırdaki şah rejimine bir tehdit oluşturduğuna inanmıyorum."
29 Ağustos - Yine İngiltere’nin Tahran büyükelçiliğinden Londra’daki dışişleri bakanlığına: "Görünürde belirli bir alternatif bulunmadığı için mollalar Pehlevi rejiminin devrilmesinde bir çıkar görmüyorlar."
8 Eylül - İngiltere’nin ABD Büyükelçisi Peter Jay de Londra’ya gönderdiği bir mesajda ABD’nin de Şah’ın devrileceğini düşünmediğini belirtiyor.
24 Ekim - Zamanın İngiltere Başbakanı James Callaghan, İran’da şiddet olaylarının arttığı ve büyük şehirlerde sıkıyönetim uygulanmaya başladığında, "Bu bağlamda Şah’ın fazla şansı olduğunu sanmıyorum" diye rapor yazıyor.
Oğluna devretsin
5 Kasım - Tahran’daki İngiliz büyükelçiliği saldırıya uğruyor, ağır hasar meydana geliyor.
2 Aralık - Callaghan, ABD Başkanı Jimmy Carter’a yazdığı mektupta, "Şah’ın iktidarda kalıp kalmayacağını tahmin etmek imkansız" diyor.
7 Aralık - Parsons, Londra’ya "Şah’ın kalıp kalamayacağını söylemek giderek zorlaşıyor" diye yazıyor. Jimmy Carter birkaç gün sonra İngiliz büyükelçi Jay’e, "Şah’ın iktidarda kalacağına inançlarının tam olduğunu" söylüyor.
19 Aralık - Parsons belki de tek umudun Şah’ın iktidarı oğluna devrederek "anayasal monark" olarak kalması olduğunu söylüyor.
31 Aralık - İngiltere bütün vatandaşlarını İran’ı terk etmeye çağırıyor.
16 Ocak 1979 - Şah Rıza Pehlevi ülkeyi terkediyor.
YENİ açıklanan 1978 yılına ait resmi belgelere göre ABD ve İngiltere, İran’da İslam devriminin gelişini görememiş. Belgelerde, dönemin İngiltere’nin Tahran Büyükelçisi Sir Anthony Parsons, "Dini liderler, Batı kültürünün adaptasyonu sonrasında geleneksel İslami ve İran değerlerinin yok edildiğine dair gürültü koparıyor. Bu konjonktürün, hali hazırdaki şah rejimine bir tehdit oluşturduğuna inanmıyorum" diyor. İngiltere’nin ABD Büyükelçisi Peter Jay ise Washington’ın da bu görüşte olduğunu belirtiyor. Ancak elçilerin giderek Şah’a olan güvenlerinin azaldığı dikkat çekiyor.
İngiltere yasalarına göre, 30 yıl geçtikten sonra Londra’daki Ulusal Arşiv tarafından açıklanması zorunlu olan belgelerde yer alan resmi yazışmalarda Batılı ülkelerin görüşleri devrime yaklaşan süreçte şöyle biçimleniyor:
Pehlevi devrilmez
10 Mayıs 1978- Parsons, Londra’ya yazdığı mektupta, İran şahının devrilmesi yolunda ciddi bir risk olduğuna inanmadığını söylüyor ve dini liderlerin etkisini yok sayıyor: "Dini liderler, Batı kültürünün adaptasyonu sonrasında geleneksel İslami ve İran değerlerinin yok edildiğine dair gürültü koparıyor. Bu konjonktürün, hali hazırdaki şah rejimine bir tehdit oluşturduğuna inanmıyorum."
29 Ağustos - Yine İngiltere’nin Tahran büyükelçiliğinden Londra’daki dışişleri bakanlığına: "Görünürde belirli bir alternatif bulunmadığı için mollalar Pehlevi rejiminin devrilmesinde bir çıkar görmüyorlar."
8 Eylül - İngiltere’nin ABD Büyükelçisi Peter Jay de Londra’ya gönderdiği bir mesajda ABD’nin de Şah’ın devrileceğini düşünmediğini belirtiyor.
24 Ekim - Zamanın İngiltere Başbakanı James Callaghan, İran’da şiddet olaylarının arttığı ve büyük şehirlerde sıkıyönetim uygulanmaya başladığında, "Bu bağlamda Şah’ın fazla şansı olduğunu sanmıyorum" diye rapor yazıyor.
Oğluna devretsin
5 Kasım - Tahran’daki İngiliz büyükelçiliği saldırıya uğruyor, ağır hasar meydana geliyor.
2 Aralık - Callaghan, ABD Başkanı Jimmy Carter’a yazdığı mektupta, "Şah’ın iktidarda kalıp kalmayacağını tahmin etmek imkansız" diyor.
7 Aralık - Parsons, Londra’ya "Şah’ın kalıp kalamayacağını söylemek giderek zorlaşıyor" diye yazıyor. Jimmy Carter birkaç gün sonra İngiliz büyükelçi Jay’e, "Şah’ın iktidarda kalacağına inançlarının tam olduğunu" söylüyor.
19 Aralık - Parsons belki de tek umudun Şah’ın iktidarı oğluna devrederek "anayasal monark" olarak kalması olduğunu söylüyor.
31 Aralık - İngiltere bütün vatandaşlarını İran’ı terk etmeye çağırıyor.
16 Ocak 1979 - Şah Rıza Pehlevi ülkeyi terkediyor.