Türkiye florası tek kitaba sığdı

Bitki listesinin hazırlığı ne kadar sürdü, kaç kişi çalıştı?
- İki ressam ve 100 akademisyenin katkısıyla 2.5 yılda hazırlandı. Kitap bitkilerin isimleri, yetiştiği bölgeyi gösteren bir ön liste ve resimsiz. Bu bilgi Resimli Türkiye Florası’na temel oluşturacak. İkinci aşamada listede değişimler olabilir. Çünkü her kitap döneminin verileriyle yazılır.

Damarlı bitkiler listesi olduğu belirtilmiş, hangi gruplar liste dışında?
- Kara ve suyosunları, mantarlar liste dışında. Çalışmamızın ilerideki aşamalarında bu varlığımızı da listelemeyi ve yayımlamayı planlıyoruz.

DAVIS CESARET VERDİ

Hazırlarken kategorilere köklü değişim getiren bulgular elde edildi mi?
- Türkiye ve Ege Adaları bitki zenginliği üzerine yayımlanan en kapsamlı eser Edinburg Üniversitesi’nden Peter Davis’in 10 ciltlik kitabı. 11’inci cildi de 2001’de Türk bilimadamlarının katkısıyla hazırlanmış, Edinburg Üniversitesi’nce yayımlanmıştı. Davis, kendini adamasa Türkiye florası kayıt altına alınamazdı. Cesareti, Türkiye’de pek çok şeyi tetikledi. Bilimadamları yetişti. Kitabımızda 100 Türk akademisyen ismi geçiyorsa bunu Davis’e borçluyuz. Davis’in listesini alanlarında uzman akademisyenlerimizle inceledik. Milli sınırlar dışında yetişen bitkileri eledik, moleküler teknolojiyle yapılmış araştırmaların yeni bulgularını ekledik. Terminoloji konusunda çağdaş yaklaşımları benimsedik. Tüm dünyadan botanikçilerin oluşturduğu Angiosperm Phylogeny Grubu 1998’den bu yana sınıflama ölçütleri yayımlıyor. Sonuncusunu, önceki yıl yayımlanan APG-3’ü kullandık. Bitkiler âlemi dediğimiz zenginlik, bölüm, sınıf, takım, aile, cins ve türlerden oluşuyor. Bölümler aşamasında Davis’in sınıflamasını tercih ettik. Kibrit otları, eğreltiler, tohumlu bitkileri ayrı gruplarda inceledik. Geçmişte çiçekliler iki gruba ayrılırdı: Bir ve iki çenekliler. İki çeneklilerin daha ileri türler olduğu düşünülüyordu. APG-3’te bu yaklaşım kaldırıldı, biz de buna uyduk.�

Şaşırtan veriler çıktı mı, örneğin sadece Türkiye’de yetişen türlerde artış var mı?
- Endemik sayısında beklediğimiz artış olmamış. Boissier, 19’uncu yüzyılda Yunanistan’dan Pakistan’a kadar geniş bir coğrafyayı inceleyip Flora Orientalis’i yazmış. 6000 doğal tür listelemiş. Endemikler belirtilmemiş. Davis’in 1966-1988 arasında yayımlanan 10 ciltlik eserinde 8575 tür var. Bunların 2651’i, yani yüzde 30.9’u endemik. Bizim 13 yıl sonra hazırladığımız ek ciltte listelediğimiz 8988 doğal türden 2991’i, yani yüzde 33.3’ü endemik... Yeni listedeyse doğal türler sadece 765 tane artıp 9753’e ulaşmış. Endemik sayısı 44 tane artıp 3035’e çıkmış. Artış oranı yüzde 31.12’ye düşmüş. Bunun nedeni geçmişte endemik olduğu düşünülen bazı bitkilerin bu özelliğini yitirmesi. Örneğin kumarlar Gürcistan’da, Toroslar’ın hatmisi Yunanistan’da da tespit edildi. Resimli Türkiye Florası tamamlanana kadar 700 civarında daha türün keşfedileceğini, toplam sayının 10.500’e ulaşacağını, endemiklerin 3360’ı bulacağını öngörüyoruz.

3000 TÜRKÇE İSİM TÜRETİLDİ

En çok hangi konuda zorlandınız?
- Türkçe isimlerde. Okur, Türkçe isim istiyor. Halk arasında bazen tek isim birden çok bitkiye uygulanıyor. Ya da tek bitkiye birden çok isim veriliyor. Altı aylık sürede yaklaşık 7000 bitkiye Türkçe isim belirlemek gerekti. Yedi kişi kitapları taradık. 66 bin Türkçe isim topladık. Mükerrerleri ayıklayınca 20 bin isim kaldı. 3847 türde halkın verdiği ismi aynen benimsedik. 1214 türe halk isimlerini verdik. Kalanları için uzmanlarla toplanıp beyin fırtınası yaptık. 3 bin isim türettik. Toplam 13 bin 765 tür ve alttüre Türkçe isim belirledik. Kısa, müzikal ve söylenişi kolay isimleri tercih ettik.

Resimli Türkiye Florası ne zaman yayımlanmaya başlayacak?
- Ortalama 700 sayfalık 28 ciltte yayımlanacak. Türkiye’nin coğrafyası, bitki hayatı konusunda genel bilgilerin yer alacağı ilk cilde İş Bankası Kültür Yayınları sponsor. Yıl sonunda çıkacak. 2016 ve ertesi yıl üçer, sonraki yıllarda dörder cilt yayımlayıp 2023’e kadar tamamlayacağız. Bu ekipte daha yüksek sayıda akademisyen yer alacak, yabancı araştırmacılardan da yararlanacağız.

Neden bu kadar uzun sürüyor?
- Birçok cins için henüz derin inceleme yapılamadı. Örneğin 1980’lerden sonra eğreltiler üzerine yapılmış kapsamlı çalışma yok. Bu alanda uzman yetiştirmek gerek. Düğün çiçekleri yeniden sınıflandırılmalı, resimler için yeterli ressam bulunmalı, canlı bitki örneklerine erişilmeli. Türkiye’de bitki ressamı sayısı bir elin parmaklarından az. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nde İngiltere’den gelen uzmanın dört yıl verdiği kurslarda 48 kişi eğitim gördü, sadece üçü bu işi sürdürüyor. 11 bin türden 2 bini suluboya, diğerleri teknik kalem resmedilecek. Doğada erişemediğimiz örnekler için Avrupa’nın önde gelen botanik merkezleriyle bağlantı kurulması gerekiyor. Teknikkalem, siyah beyaz teknikle tek bitkiyi resmetmek bile üç gün sürüyor.

Bütçe nasıl oluşturuldu?
- ANG Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği, NGBB, Cumhurbaşkanlığı destekliyor. Bilimadamları telif talep etmiyor. Fakat ikinci cilt sonrasındaki bölümler için baskı ve hazırlık giderlerini karşılayacak sponsorlar arıyoruz. �

Amatörlerin katkısına açık mısız?
- Botanik bilgisine sahip heveskârların katkısına açığız. NGBB’den bilgi alabilirler.

İNTERNETTE YAYIMLANACAK

Kitaplar internetten kullanıma sunulacak mı?
- Flora Araştırmaları Derneği ve ANG Vakfı’nın katkısıyla Türkiye florası üzerine bir web sayfası hazırlayacağız.

Türkiye florası envanteri yeni bir botanik bahçesiyle desteklenecek mi?
- Dünya florası üzerinde söz konusu olacak bir koleksiyon hazırlıyoruz. Ankara’da, Hacettepe Üniversitesi’nin Beytepe Kampüsü’nde, Tarım Bakanlığı’na ait sahada, yeni bir botanik bahçesi kuruluyor.