Artık genlerimize göre yemek seçeceÄŸiz!

Ne yalnız yedikleriniz sizi öldürür, ne yalnız DNA’nız sizi kurtarabilir. Beslenme-genetiÄŸine göre, genetik yapı ve hastalıklar arasındaki iliÅŸkinin önemli ve farklı bir boyutu, bireyin beslenme alışkanlıkları ve yaÅŸam tarzı.Kimi besinler, koruyucu ya da zarar verici genlerin faaliyetlerini artırır ve hastalıklara neden olurken, kimi besinler de kötü genleri daha edilgen hale getiriyor. Dolayısıyla genetik olarak bu tür hastalıklara yakın olduÄŸu belirlenen bireylerin kendilerine özgü programlarla beslenmeleri ve yaÅŸam tarzlarını deÄŸiÅŸtirmeleri, kardiyo-vasküler hastalıklar, diyabet, kanserler, osteoporoz gibi orta yaÅŸlarda beliren hastalıklardan korunmaları açısından son derece önemli...Yirminci yüzyılın sonunda gerçekleÅŸtirilen ‘İnsan Genomu Projesi’nin sonuçları ÅŸimdi de beslenme alanında yeni ufuklar açıyor. Artık bireyin genetik yapısını, yaÅŸam tarzı ve beslenmesini birlikte analiz ederek, kiÅŸinin taşıdığı hastalık risklerinden uzak kalmasını saÄŸlayacak öneriler yapan bir bilim dalı var: Nutri-genetik bilimi.Dünyadaki geliÅŸmelere paralel olarak Türkiye’de de bu konunun bilimsel olarak tartışılması, araÅŸtırma ve uygulamalarının yapılmasına destek olmak amacıyla ‘Nutri-Genetik Bilimsel Danışma Kurulu’ oluÅŸturuldu. Bu kurul dün de Ä°stanbul’da önemli bir uluslararası toplantıya ev sahipliÄŸi yaptı. Dünyadan ve Türkiye’den konunun uzmanları bir araya gelerek görüşlerini paylaÅŸtılar.Nutri Genetik Bilimsel Danışma Kurulu BaÅŸkanı Prof. Dr. Ergül Tunçbilek’e göre, bu yeni alan, tıp dünyasını, bireysel saÄŸlık ve halk saÄŸlığı uygulamaları açısından yepyeni sıçramalar yapabilecekleri bir aÅŸamaya getiriyor. Tunçbilek diyor ki: ‘Dünyada yaÅŸanan epidemiyolojik ve demografik geçiÅŸ süreçleri ile birlikte yaÅŸam ÅŸartlarının da iyileÅŸmesi sonucunda hastalık ve ölümler artık enfeksiyon kökenli olmaktan çıkıp, ileri yaÅŸlarda ortaya çıkan durumlara baÄŸlı olmaya baÅŸladı. Kardiyo-vasküler hastalıklar, diyabet, kanserler, osteoporoz bunların önde gelenleri.’Beslenme genetiÄŸine göre, genetik yapı ve hastalıklar arasındaki iliÅŸkinin önemli ve farklı bir boyutu da, bireyin beslenme alışkanlıkları ve yaÅŸam tarzları. Dolayısıyla genetik olarak bu tür hastalıklara yakın olduÄŸu belirlenen bireylerin kendilerine özgü programlarla beslenmeleri ve yaÅŸam tarzlarını deÄŸiÅŸtirmeleri bu hastalıklardan korunmaları açısından son derece önem taşıyor. Ä°stanbul’da uluslararası uzmanlar bu konuya her yönden tartıştılar. Bazı uzmanlara göre, genetik yapımıza göre beslenmeye baÅŸlayınca, ülkemizde ve dünyada büyük bir çılgınlık halinde süren diyet önerileri bitecek ve genetik diyetisyenler ortaya çıkacak. Önce genetik haritanız ve arkasından genetik risk haritanız çıkartılacak. Risk hastalıklarınız belirlenecek ve elinize uyacağınız beslenme reçetesi tutuÅŸturulacak. Kimilerine brokoli yemeleri önerilecek kimilerine ise çok daha fazla brokoli!Newsweek dergisi de bir ay önceki sayısında nutri-genetik konusunu kapağına çıkardı ve beslenme ile genler arasındaki etkileÅŸimin saÄŸlık üzerindeki önemini irdeleyen yazılara yer verdi.SEÇTİĞİNÄ°Z YÄ°YECEK KANSERÄ° TETÄ°KLEYEBÄ°LÄ°REskiden bu iliÅŸkinin tek yönlü olduÄŸuna inanılırdı. Ä°yi genlerin bedenimizi koruyamaması durumunda, zararlı besinlerin kanser ya da çeÅŸitli kalp hastalıklarına yol açacağına inanılırdı. Yeni araÅŸtırmalar ise sürekli bir etkileÅŸimin varlığını ortaya koyuyor. Yani kimi besinler, koruyucu ya da zarar verici genlerin faaliyetlerini artırırken, kimileri de onları daha edilgen hale getiriyor.Tıpkı aynı diyete insanların farklı yanıtlar vermeleri gibi. Ä°nsanlar düşük yaÄŸ oranlı beslenme rejimlerine, tuza, ÅŸaraba hatta yapılan egzersizlere farklı reaksiyonlar verir.Bu nedenle, ilaç ve genler arasındaki etkileÅŸimi inceleyen araÅŸtırmalar da yapılıyor. Åžu soru önemli: Neden bir ilacın bir insan üzerinde yaÅŸam kurtarıcı özelliÄŸi varken, aynı ilacın bir baÅŸka kiÅŸide öldürücü özelliÄŸi ortaya çıkıyor? Ve bir üçüncü kiÅŸide ise herhangi bir etki yapmıyor? ÖrneÄŸin neden hastaların üçte biri, aralarında Prozac, Paxil ve Zoloft’un da bulunduÄŸu SSRI’ler diye tanımlanan antidepresanlardan etkilenmiyor.Besinlerin etkileÅŸimi ise ilaçlardan çok daha karmaşık. ABD Hastalık Kontrol ve Önlemi Merkezi’nden Genom Bölümü BaÅŸkanı Dr. Muin Khoury, bunu ‘İlaçları belirli bir zaman dilimi içinde kullanıyorsunuz. Besinleri ise bütün olarak ayırmadan ve yaÅŸam boyu tüketiyorsunuz’ diye tanımlıyor.YEŞİL ÇAY HERKESTE AYNI ETKÄ°YÄ° YARATMAZÖrneÄŸin yeÅŸil çay, kalp hastalıklarını ve bazı kanser türlerini önleyici antioksidanlar içeriyor. Ancak yeÅŸil çay bazı kadınlarda yalnızca göğüs kanserine karşı iÅŸe yarıyor. Güney Kaliforniya Ãœniversitesi’nde yapılan bir araÅŸtırmaya göre, bunun nedenlerinden biri, kanseri baskı altına alan bileÅŸimleri hareketsiz hale getiren enzimi üreten COMT geni. COMT’nin daha az aktif ÅŸeklini üreten deÄŸiÅŸken gene sahip kadınlar, yeÅŸil çaydan daha fazla fayda saÄŸlıyor.Bir diÄŸer derinlemesine incelenen etkileÅŸim, faz1 ve faz2 diye tanımlanan iki enzim kategorisiyle ilgili. Bu enzimler, heterocyclic aminler gibi vücudun içindeki bazı toksinleri yok etmek için belirli bir düzen içinde çalışıyor. Kimi insanlarda, faz1 enzimini olması gerekenden daha hızlı çalıştıran deÄŸiÅŸken bir gen bulunuyor. Bu gen beyaz tenlilerin yüzde 28’inde, Afrika ve Latin Amerikalıların yüzde 40’ında, Japonların ise yüzde 70’inde var. Japonya, mide kanserinin en yüksek oranda olduÄŸu ülke. Ancak bu iÅŸin de çaresi var. ÖrneÄŸin sarmısak, faz1 enzimini yavaÅŸlatan bir besin. Sulforaphane ise faz2 enzimini hızlandıran bir madde. Sulforaphane’nı bulmak ise çok kolay. Çünkü brokolinin içinde yeterli miktarda mevcut.SÄ°Z ALZHEIMER OLACAÄžINIZI BÄ°LMEK Ä°STER MÄ°YDÄ°NÄ°ZBir diÄŸer ilginç örnek de kolesterolle ilgili. Kolesterolü düzenlemede önemli bir rolü olan ve Apo E adı verilen bir proteini bünyesinde bulunduran bir gen var. Apho E geninin 3 önemli deÄŸiÅŸkeni mevcut. E2, E3 ve E4. En sonuncusu yani E4 oldukça tehlikeli. Åžeker hastalığı riskini artırıyor, kolesterolü yükseltiyor, normal ölçülerde alkol almanın koruyucu özelliklerini tersine çeviriyor, sigara içmenin risklerini arttırıyor. AraÅŸtırmacılara göre E4 taşıyan bir kiÅŸi ciddi ölüm riski altında. Ama önlemi de mevcut. EÄŸer bu insanlar sigarayı ve alkolü tamamen bırakır, jimnastik yapar ve doymuÅŸ yaÄŸlardan tamamen uzak duracağı bir diyet uygularsa E4’ün oluÅŸturacağı genetik rahatsızlıkları da önlemiÅŸ olur. Hal böyle iken, bilim dünyası Apo E’nin kiÅŸilere özgü haritasını çıkarmakta gönülsüz davranıyor. Neden mi? Çünkü bu detaylı inceleme beraberinde ciddi etik sorunları da getiriyor.ÖrneÄŸin E4 Alzheimer’ın geliÅŸme riskini de artıran bir gen. Bu hastalığın önüne geçecek ya da tedavi edecek bir metot henüz olmadığı için, doktorlar hastalarının karşısına geçip ‘Ne yapalım sizin ilerde Alzheimer olma riskiniz fazla, ama elden bir ÅŸey gelmiyor’ demek istemiyor. Zaten hastalar da bunu bilmek istemezler.Ä°ÅŸin bir diÄŸer yönü de sigorta ÅŸirketleri. Ä°nsanları genlerine bakarak risk faktörlerine göre sınıflandırmanın yaratacağı sonuçlar.Yakın zamanda hepimizin elinde, genlerine göre, hastalıkları önleyici bir sağılıklı beslenme reçetesi olacak. Ä°yi mi kötü mü?GEN HARÄ°TAMIZ BÄ°R ELEKTRÄ°K PANOSU GÄ°BÄ°Metabolizmada birbirleri ile sayısız etkileÅŸimi olan çok sayıda gen var. ÖrneÄŸin en azından 150 deÄŸiÅŸken gen, ‘Tip 2 ÅŸeker hastalığı’ oluÅŸmasına neden oluyor. Yine 300’den fazla gen, obezite ile baÄŸlantılı. Massachusetts’te Tufts Ãœniversitesi Genom ve Beslenme Laboratuvarı BaÅŸkanı Ose Ordovas, bu durumu bir elektrik panosuna benzetiyor. Hangi düğmelerin hangi ışıkları yakacağını biliyor ve buna göre düğmeleri açıp kapıyorsunuz. Ancak bazı insanlarda düğmeyi açtığınız zaman ışık yanmıyor, çünkü daha altında ya da üstündeki baÅŸka düğmeleri de aynı zamanda çevirmeniz gerekiyor. Bunların ne olduÄŸu da henüz bilinmiyor. Belli ki söz konusu panonun tam bir haritasını çıkarmak bilim dünyasının yıllarını alacak. Yine de haritanın parçaları ÅŸekillenmeye baÅŸladı.TURMERÄ°KTurmerik veya zerdeçal, iltihabı, yangıyı tetikleyen genleri, örneÄŸin Cox-2’yi baskı altına alıyor. Ä°ltihabi bileÅŸkenler üreten bu genler baskılanarak, Alzheimer ve kolon kanseri geriletiliyor.BROKOLÄ°Brokoli kalp hastalıklarına karşı koruyucu iÅŸlevi olan örneÄŸin GST gibi genlere yardımcı oluyor. Bu gen, vücudun baÅŸlıca antioksidanlarından olan glutathione üretmekte. Glutathione’un fazla miktarda olması, damarların daha saÄŸlıklı olmasına yol açıyor.YEŞİL ÇAYYeÅŸil çay bazı kadınlarda meme kanserini tetikleyen genleri baskılıyor. Yani koruyucu rolü var. Adı HER-2 olan bu genin iÅŸlevi hücrelerdeki büyümeyi tetikleme. YeÅŸil çay meme kanserinde HER-2 genini yavaÅŸlatıyor.Â