Katrina tayfununa kasırga demenin sosyo-ekonomik sakıncaları

Güncelleme Tarihi:

Katrina tayfununa kasırga demenin sosyo-ekonomik sakıncaları
Oluşturulma Tarihi: Eylül 12, 2005 00:00

‘Her gördüğün sakallıyı deden sanma’ sözüne uygun bir şekilde her fırtınaya da kasırga denmemeli!Ayrıca hakkında yeterince bilgi sahibi olmadığımız konularda tercüme yapıp ürettiğimiz yanlış kelimeleri dilimize sokmanın hayal edemediğimiz kadar önemli hukuki, ekonomik vb. sakıncalara ve kaosa neden olabileceğinin de farkında olmalıyız...Katrina sonrası Türkiye’de ‘kasırga, hortum, tornado, tayfun aynı şeylerdir’ şeklindeki yanlış açıklamaları gördükten sonra, ABD’de bu olayları yakından inceleme fırsatı bulmuş biri olarak, tayfun, kasırga ve hortum arasındaki farkları anlamak ve anlatmaktaki yetersizliğimizi fark ettim. Ama inadım inat; ‘Tayfun, kasırga, hortum, aynı olay için kullanılan üç farklı sözcük değildir!’ demeye devam edeceğim. Bu sadece bir inat değil; benim için bir görev de.Yerel olarak Katrina gibi tropikal siklonlara ABD’de ‘hurricane’, Kuzey Pasifik Okyanusu’nun batısında ‘typhoon’, Hint Okyanusu’nda ‘cyclon’ ve Avustralya’da ‘Willy-Willies’ denilmesi dil farklılığıdır. Diğer bir deyişle, burada bir tuhaflık yoktur. Aynı şekilde örneğin yağmura da Almanya’da ‘regen’, İngiltere’de ‘rain’, Fransa’da ‘pluie’ gibi farklı adlar veriliyor. Evet bunlar da aynı olay için farklı dillerde kullanılan farklı sözcüklerdir. Bizim problemimiz, ülkemizde görülmeyen fakat oluştuğu yerlerdeki yerel dillerde hurricane, typhoon, cyclon, Willy-Willies, vb. gibi adlarla anılan tropikal fırtınalara Türkçe’de doğru bir karşılık bulamamaktır.TAYFUN BİR FİLSE HORTUM FAREDİRTornado, sadece hortum adlı kendi ekseni etrafında dönen küçük rüzgar fırtınalarının İngilizce karşılığıdır. İnternette ‘tornado’ ve ‘hortum’ şeklinde aramalar yaparsanız bunların resimlerinden aynı şeyler olduklarını görürsünüz. Hortumlara, ‘twister’ da denilir. Ama 1996 yılında Jan De Bont’un yönettiği ve orijinal adı Twister olan filme de Türkçe ad olarak ‘kasırga’ koyduk! Peru açıklarındaki sıcak su akıntısı olan El Nino’ya da kasırga demiştik! Hazır internete girmişken, tayfun ile hortum arasındaki farkı da görmek için ‘hurricane’ veya ‘typhoon’ şeklinde aramalar yapın. Resimlerden göreceğiniz gibi tayfun bir fil ise; hortum bir faredir!Katrina ise saat ibresinin tersi bir yönde ekseni etrafından dönerek doğudan batıya doğru okyanusun sıcak suları üzerinde hareket eden, binlerce kilometrelik alanı kaplayan bir bulut bandının ortasında gözü olan ve sadece tropikal bölgelerde ve yılın belli bir zamanında oluşan tropikal bir fırtınadır. Bunu da ülkemizde kasırga olarak adlandıranlardan bir ricam var: Eğer Katrina bir kasırga ise lütfen, ‘kasırga’ kelimesini tropiklerin dışında olan Türkiye gibi bir ülkede düz esen kuvvetli rüzgar fırtınaları için de kullanmayın! Benzer şekilde ‘Moskova’yı kasırga vurdu’, ‘Kıbrıs’ta kasırga!’ gibi şeyler de demeyelim artık...İnternette yaptığım bir araştırmaya göre eğer tropikal fırtınalara kasırga dersek Türkiye’de başta bilimsel, hukuki, ekonomik ve kültürel olmak üzere birçok problemle karşılaşabiliriz. Örneğin atalarımız, ‘Rüzgar eken, (fırtına) kasırga biçer’ demiş. Bu kasırgadan Amerika kıyılarındaki Katrina benzeri tropikal fırtınaları mı kastetmişler? O zaman burada yaşayan herkes rüzgar ekmekten çekinmesin. Nasıl olsa Katrinalar dünyanın öteki tarafında oluşuyor!Nevşehir Valiliği’nin web sitesinde şöyle bir ifade var: ‘İlimizde 1960-1997 yılları arasında ölçülen en yüksek rüzgar, 1968 yılı mart ayında batı-güneybatı yönünde saatte 125.3 km hızla kasırga şeklinde estiği tespit edilmiştir.’ Tabii ki Nevşehir’de tropikal fırtınalar oluşmuyor!Trabzon’un güneyindeki Ziganalar’ın bir tepesinin yamacına yapışmış Sümela Manastırı, bir efsaneye göre, büyük bir kasırga sırasında Meryem’in yardımıyla canını kurtaran III. Alexios tarafından yaptırılmış. Eğer söylendiği gibi kasırga tropikal bir fırtına olsaydı, III. Alexios’un Trabzon’da değil de tropikal bir ülkede bu kasırgaya yakalanmış olması gerekmez miydi? ‘Dostlar geçmiş olsun der, sigorta zararınızı öder’ şeklinde verilen bir reklamda ‘seralarınızı hortum, kasırga, fırtına, dolu, sel, deprem vb. tehditlere karşı sigortalatmak için tarım sigortalarında önder... sigorta acentesine uğrayınız’ deniyor. Burada bahsi geçen kasırga, Katrina gibi bir şey olabilir mi? Katrina bir tropikal fırtına ise ve Türkiye ekvatoral ve tropikal bir ülke değilse, neden seralarımızı bunun için sigortalayalım ki?İstanbul Valiliği’nin web sayfasına koyduğu Afet Yönetim Merkezi Yönergesi’ne göre İstanbul’da afet yönetimini gerektiren haller arasında kasırga da sayılıyor. Eğer kasırga tropikal bir fırtına ise onun tropiklerin çok kuzeyinde bulunan İstanbul’un afet yönetmeliğinde ne işi var?RUHUMDA PATLAK VEREN KASIRGALART.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın 8/2/2000 tarih ve 23958 sayılı Resmi Gazete’de yayınladığı Dahilinde İşleme Rejimi Tebliği’nde kasırga, ‘haklı ve mücbir sebep ile fevkalade haller arasında’ sayılıyor. Yani, ‘deprem, sel, don, fırtına, kasırga, yangın vb. tabii afetler (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı İl Müdürlükleri, İtfaiye Müdürlükleri veya ilgili diğer kurumlardan alınacak yazı ile)’ nedeniyle ilave süre alabilirsiniz!Aslında bugün Katrina afetinden Türkiye’nin alması gereken dersleri yazacaktım. Ama tekrarlanan yanlışları görünce ruhumda patlak veren kasırgalar nedeniyle yine kelimelere takılıp kaldım! Görüldüğü gibi bir konuyu bilmeden teknik terimlere Türkçe karşılık bulmak veya çeviri yapmak çok yanlış ve çok zararlı olabilir. Bu nedenle, Atatürk’ün ‘Bilim tercüme ile değil, tetkik ile olur’ sözü gerçekleşmeden Türkçe’nin teknik bir dil olması da mümkün değil! Bırakın her konuda kullanılan sözcüklere, o konunun uzmanları karar versin. Bence Katrina’ya kasırga yerine tayfun demek yukarıdaki nedenlerden dolayı daha uygundur... Ya sizce?
Haberle ilgili daha fazlası:

BAKMADAN GEÇME!