İsmet Paşa’nın Dersim Planı!

Osmanlı döneminde padişaha karşı başkaldırmışlar, Meşrutiyet rejimine isyan etmişler, Cumhuriyet rejimine karşı çıkmışlar, vergi vermeyi, askere gitmeyi reddetmişler, komşu köylere ve kentlere baskınlar yapıp etrafı talan etmişler...

 Dersim’de aşiret reisleri, yargıyı da kendileri yapıyor, vergiyi de kendileri topluyordu. Askere yollamadıkları gençleri kendilerine muhafız yapıyorlar, tam bir derebeylik düzeni sürdürüyorlardı. Dersim, Türkiye’nin milli ekonomisinin dışında kalıyordu.

CHP’li Onur Öymen’in sözleriyle yeniden gündeme gelen “1937’deki kanlı Dersim olayları”nın öncesinde neler olmuştu?

¡ �¡ �¡

Dönemin Başbakanı İsmet İnönü, Dersim’den gelen haberlerden rahatsızdı. Bizzat bölgeye giderek incelemeler yaptı, dönüşte Atatürk’e “gizli bir rapor” sundu.

İnönü’nün Atatürk’e verdiği rapor son yıllara kadar gizli kaldı. Bu raporu Saygı Öztürk “İsmet Paşa’nın Kürt Raporu” adlı kitabında açıkladı. (Doğan Kitap)

“Dersim olayları”nın geçmişi ve Dersim’de devlet otoritesinin sağlanması gerektiği, dönemin Başbakanı İsmet İnönü tarafından Atatürk’e 1935 yılında “gizli” kaydı ile sunulan raporda geniş bir şekilde anlatılıyor. İnönü’nün bölgeye yaptığı geziden sonra Dersim planının uygulanması için hazırlıklar başlatıldı.

Başbakan İsmet İnönü raporda, Dersimlilerin soyduğu vatandaşları dinlediğini belirtiyor ve “Bölgede soyulanlar önümde adeta geçit yaptı” diyor. Gazeteci-yazar Saygı Öztürk’ün “İsmet Paşa’nın Kürt Raporu” kitabında yazdığına göre, raporun “Dersim” bölümünde şu ifadelere yer veriliyor:

¡ �¡ �¡

 “Hikâyeler çok acıklıdır. Amerika’da çalışarak biriktirdiği para ile memleketlerine dönerken soyulup dilenci haline gelmiş olanlar, sürülerini kaptırarak artık hayvan beslemekten vazgeçmiş olanlar, tarlasına ve merasına gidemeyenler başlarına gelenleri birer birer anlattılar.

Dersim Kürtlerine karşı vaktiyle set olan Türk köyleri dağılıp zayıflamıştır. Erzincan yakınındaki köyler, Dersim halkı tarafından istila edilmektedir.

Erzincan’ın Kürt merkezi olmasıyla asıl korkunç Kürdistan’ın meydana gelmesinden ciddi olarak kaygılanmak gerekir.”

¡ �¡ �¡

 Kitapta yer alan belgelere göre, raporun Dersim bölümü “Dersim’i bir program dahilinde ıslah edeceğiz. Program, hazırlık, silahtan tecrit ve iskân safhalarını ihtiva edecektir” diye başlıyor.

“Hazırlık ve silah bıraktırma üç yılda olacak. Bölgedeki bütün silahlar toplanacak, İlbaylık (Valilik) dairesi bir kolordu karargâhı gibi oluşturulacak. Yargı usulü basit, hızlı ve kesin olacak, idama kadar infazlar İlbaylık’ta bitecektir. Süratle bütün Dersim silahtan tecrit olunduktan sonra Dersim’e verilecek şeklin safhası başlayacaktır. Bu tasavvurlar çok gizlidir.”

¡ �¡ �¡

Rapor, devlet gücünü Dersim’in aşiret reislerine kabul ettirmeyi amaçlıyordu. Başına buyruk yaşamaya alışmış olan şeyhler, ağalar Türkiye Cumhuriyeti’nin otoritesini kabul etmeyip silah bırakmayı reddedince, Dersim ayaklanması aşırı güç kullanılarak çok sert biçimde bastırıldı, binlerce kişi zorunlu göçe tabi tutuldu.

72 yıl sonra, o günün şartları unutulup bunlar tartışılıyor!