İlmek ilmek başarı

ESMA Kıvrak, yok olmaya yüz tutmuş, sadece müzayedelerde alınıp satılan Uşak halısını ilmek ilmek dokuyarak tekrar ayağa kaldırdı, korunması ve yaşatılması için yoğun mesai harcadı. 1996’da başlattığı seferberlik sonuç verdi. Bugün dünyanın birçok mekanını Uşak halısı süsler oldu.

Bugün bir yandan “çakma” Uşak halılarına karşı mücadele veren, “Halının Kraliçesi” diye anılan Kıvrak, bu yolda yalnız bırakıldığını düşünüyor ve destek istiyor. Kıvrak, en son 2010 Avrupa Başkenti İstanbul kapsamında hazırladığı ve bütün tarihi camilerin Uşak halısıyla kaplanmasını amaçlayan projesinin onaylanmasına rağmen hayata geçmediği için de kırgın.

Bir dönem desinatör olarak çalışmaya başladığı şirkete önce ortak olan ve daha sonra da satın alan ve bugün ise yoluna “Uşak Halı Kültür Sanat Turizm” firmasıyla devam eden Kıvrak ile başarıyı konuştuk. 1988’de Simav Kız Meslek Lisesi Geleneksel El Sanatları Bölümü’nden mezun olan Kıvrak, üniversiteye gitmek yerine hemen iş hayatına adım atar. Ve aynı yıl şirketinden desinatör olarak işe başlar. Kıvrak, öykünün devamını şöyle anlatıyor:
“Daha sonra üretim müdürü oldum, ihracata baktım ve bir yandan da desen atölyesinden sorumluydum. 1995’li yıllarda firmadan ortaklık teklifi aldım. Bu teklifle, Uşak halısını tekrar ayağa kaldırmak adına bu şehirde bir atölye açma fikri doğdu. Geçmişi 15’nci yüzyıla dayanan Uşak halısının üretimi, 1930’lu yıllarda durmuştu. Sonuçta dünya halıcılığında Uşak bir markaydı ve sadece müzayedelerde yüksek fiyatlardan alınıp satılıyordu. Bizde, çoğu insanın hayal meyal hatırladığı halıların yeniden hayat bulması adına yola çıktık.”

Erkek şoför istemediler
1995’te atölye kurmak için çalışmalara başlayan ve 1996’da da gerçekleştiren Esma Kıvrak, ilk başta 10 kadına Uşak halısının inceliklerini öğretir. Onları usta öğretici yapar. Daha sonra da atölyede çalıştıracağı kadınları ikna için ev ev dolaşan Kıvrak, “İlk başta 400 kişi almayı hedefliyorduk. İnsanlar bize güvendi ve 500 kişi başvurdu. İlk etapta 100 kadını işe aldık ve bir şey bilmemelerine rağmen günde, o dönemin parasıyla 5 milyon lira verdik. Tek sıkıntımız vardı, aileler erkek servis şoförü istemedi. İşin patronu olarak direksiyona ben geçtim. 2003’e kadar 100 ile 400 arasında kadın çalıştırdık. 2003’te Avrupa Birliği uyum yasaları kapsamında el sanatları üzerine yapılan çalışmaların, kurs gibi değil istihdama yönelik olması gerekliliği ortaya çıktı. Bizim bütün kadınları sigortalı yapmamız mümkün değildi. Sıkıntılı bir süreç yaşadık. Bu el sanatlarına büyük darbe vurdu. O dönem birçok halı üreticisi rotasını Çin, Hindistan ve Pakistan gibi ülkelere kaydırdı. Biz burada kalalım dedik. Çalışan sayımızı da 60’a düşürdük.”

ÇAKMA UŞAK HALISI

Halı üreticilerinin rotasını yurtdışına çevirmesi, yeni bir sorunu da getirmiş. Sorun malum, Çin. Bugün özellikle Çin’den ‘çakma Uşak halısı’ geliyor. Uşak halısında ‘Made in China’ etiketinin yer aldığına dikkat çeken Esma Kıvrak, “Biz gerçeğini yapıyoruz, onlarsa çakmasını. Normalde bizim ürettiğimiz halının metrekaresi ortalama bin dolar civarında. Fakat Çin’de üretilen halılar, kota konulmasına rağmen 200 dolara geliyor. Ucuz ve sahte mallar yüzünden sıkıntı yaşıyoruz. Onlarla rekabet etmemiz imkansız. Bu bizim milli değerimiz. Bugüne kadar bir yerlere getirdik. Ama şimdi sıkıntı var. Bu nedenle destek bekliyoruz” diyor.

SİPARİŞLE ÜRETİM YAPIYOR
Bir dönem Amerika’dan Avrupa’ya birçok ülkeye Uşak halısını ihraç eden Esma Kıvrak, bugün sipariş sistemiyle çalışıyor. 30-50 kadına iş imkanı yaratan Kıvrak, şunları söyledi: “Önceleri yılda 20 bin metrekareye yakın üretim yapıyorduk. Fakat şu anda sadece siparişleri hazırlıyoruz. Bizim için çok üretmenin de artık önemi yok. Az, ama kaliteli üretimi tercih ediyoruz. ABD, İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir ve Bursa en çok halı siparişi aldığımız yerler. Uşak halısının marka değerine değer katmaya devam ediyoruz.”

BİR METREKAREDE 102 BİN 400 İLMEK

Dört kadın ayda 10 metrekare halı dokuyor. Desen hazırlıklarıyla bu, üç ayı buluyor. Metrekare fiyatı bin dolar civarında olan Uşak halısında, bir metrekarede 102 bin 400 ilmek yer alıyor. Esma Kıvrak, yoğun bir emeğin ürünü olan Uşak halısının piyasa değerinin 3 bin-5 bin euro olması gerektiğini savunuyor. Bugüne kadar ürettikleri en büyük Uşak halısının 100 metrekare olduğunu söyleyen Kıvrak, geçmişte 150 metrekareliklerin de yapıldığını aktarıyor. Hatta birleştirme yöntemiyle 400 metrekarelik Uşak halısı da varmış. Yeni desenler de ürettiklerini paylaşan Kıvrak, “Sonuçta halıda da bir moda var. Mobilya, perde her şey değişiyor. Dolayısıyla onlara uyumlu çalışmalar yapıyoruz. Sonuçta Uşak halısı geliştirilebilir. Dekoratif bir halı. Sarayları, camileri, katedralleri, kiliseleri süslemiş. Uşak halısı olan Avrupalı zengin aileler, bunu 18’nci yüzyılda bir prestij olarak görüyordu. Sonuçta önemli bir marka” diye konuşuyor.

TARİHİ CAMİLER KAPLANACAKTI OLMADI

Esma Kıvrak, Uşak halısı konusunda yalnız bırakıldığını düşündüğü için biraz kırılmış. Son örnek, 2010 Avrupa Başkenti İstanbul kapsamında hazırladığı projenin onaylanmasına rağmen hayata geçmemesi. 15 milyon lira değeri olan proje, İstanbul’daki bütün tarihi camilerin Uşak halısıyla kaplanmasına hedefliyordu. Kıvrak, “Bir eser bırakmak istedim ve bu çalışmayı hazırladım. Bölge için önemli bir tanıtım olacaktı. Binlerce kişiye iş imkanı sağlanacaktı. Ama olmadı. Onaylanmasına rağmen, hayata geçmedi. Yalnız bırakıldık. Bugün İstanbul’daki bütün camiler fabrika halısıyla donatılmış. Bu acı verici bir gelişme. Geçmişte Osmanlı özellikle camileri Uşak halısıyla süslüyordu” diyor.

ÜNÜ SINIRLARI AŞTI

Bugün önemli marka haline gelen Uşak halısı birçok modacı, ressam ve iş insanın gözdesi. Hem yurtiçinden hem de yurtdışında birçok mekanı artık Uşak halısı süslemeye başladı. Kıvrak, “ABD’nin efsane başkanlarından John F. Kennedy’nin kardeşi Edward Kennedy, Sabancı, Koç ve Derin Mermerci müşterilerimizden sadece bir kaçı. En son ünlü ressam Devrim Erbil’in tablolarını Uşak halısına işledik. Önümüzdeki yıllarda ise yeni gelişmelerimiz olacak” bilgisini paylaştı.

ALDIĞI ÖDÜLLER

Dünya Gazetesi tarafından 2002’de Uşak’ın en başarılı kadını seçildi. Uşak halılarını yaşattığı için 2005’te ‘Yılın En İyi Hizmeti Ödülü’nü aldı. Garanti Bankası’nın 2008’deki kadın girişimciler yarışmasında “Sosyal Girişimcilik” ödülünü kazandı.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’dan, AK Parti Kadın Kolları’nın 2008’de düzenlediği uluslararası konferansta “Cumhuriyet Tarihinin İlk Kadın Halı İmalatçısı” ödülünü aldı.