Turk usulu kovboylar

Amerika topraklarında yaşayan yerlilerle beyaz göçmenleri, süvarileri ve sığır çobanlarını anlatırdı western'ler. Ama gün geldi, Pirinçliköy'de de silahların konuştuğu ‘‘vahşi batı’’ kasabası kuruldu. Göğsü yıldızlı şerifler, posta arabaları, akreplerin kol gezdiği çöller; hiçbir şey eksik değildi Kartal Tibet'in, Hülya Koçyiğit'in, Kadir İnanır'ın oynadığı kovboy filmlerinde! Albüm Dergisi bu ay, Agah Özgüç'ün kaleminden onların hikayesini hatırlatıyor.

Dünyanın her yerinde popüler bir sinema türü olan ‘‘western’’ aslında Amerikan sinemasına özgü bir tür. Zira western, yaygın deyişiyle ‘‘kovboy filmleri’’ 1850'lerden 19. yüzyıl sonuna kadarki dönemde Mississippi nehrinin batısındaki topraklarda olup bitenleri konu edinir. İç savaş sonrası beyaz yerleşimine açılan bu topraklarda yaşayan ova yerlilerinin beyaz göçmenler ve süvarilerle savaşının hikâyesidir. Bir de, sığır çobanlarının (kovboylar) yaşamları anlatılır western'lerde...

Tom Mix, John Mack Brown, Buck Jones, George O'Brien, Ken Maynard, Tim Mccoy, Tex Ritter, Dick Foran, Randolp Scott western sinemasının efsaneleri, çocukluk yıllarımızın da vazgeçilmez ‘‘düşsel kahraman’’larıydı. Hele ‘‘beyaz atlı prens’’imiz, süslü kovboy Roy Rogers ve gitarı elinden düşmeyen Cinotri'yi (Gene Autry) hatırlamamak mümkün mü?

KOVBOY KASABAMIZ

Western türü filmlerden en çok etkilenen ülkeler İtalya ve Türkiye'dir. 1960'lı yıllarda Amerikan kökenli kovboyların İtalyan topraklarında dört nala at koşturduklarını görürüz. Ve Sergio Leone, İtalya'daki yabancılaşmanın babası sayılır. Bu filmler, yeni bir tanımlamayla ‘‘spagetti western’’ adını alırlar. Türk sinemasında ‘‘ilk yerli kovboy filmini tezgâhlayan’’, asıl mesleği kunduracılık olan Ahmet Sert'tir (1926-1991). Sert'in 1963 yılında yönetmenliğini yaptığı ‘‘İntikam Fırtınası’’ndan önce de ‘‘kovboyculuk’’ sahnelerini içeren filmler vardı elbette. Ama bu tür sahneler, temel öykünün dışında kalıyor, sadece bir güldürü öğesi olarak kullanılıyordu. ‘‘İntikam Fırtınası’’ ise Ahmet Sert'in deyimiyle ‘‘tam Amerikan filmi gibi’’ydi. Konusuyla, kahramanlarının Teks, Tom, Clark, Meri gibi olan isimleriyle, yüzleri tebeşirle boyalı Kızılderilileriyle...

19. yüzyılın ortalarında Amerika'da Siu kabilesine mensup Kızılderililerin avladıkları bizonların kurutulmuş bağırsaklarından yaptıkları yayları düşünün, bir de Kovboy Ahmet'in 1960'lı yıllarda ürettiği aksesuarları... Şemsiye telinden mekanizma yaptığı tahta tüfekler ve tetiğe basıldığında namlusuna doldurduğu sigara küllerinin uçuşmasıyla ‘‘oluşturulan’’ dumanlar... Hamam böceklerinin üzerine yapıştırıp ‘‘yürüttüğü plastik akrepler... ‘‘Hamam böceği Yeşilçam'da çok... Ama bana iri hamam böcekleri lazım. Çocuklara yüz lira veriyordum. Bir kavanoz getiriyorlardı.’’

1965 ile 1972 yılları arasında Yeşilçam'ın en ünlü yıldızlarına varana kadar herkes bir kerelik de olsa ‘‘kovboyculuk’’ oynayıp sırasını savdı. Amerikan kovboylarının istilasıyla Teksas'a dönüşen Türk sineması, ‘‘Anadolu western’’leri ile bir ‘‘altın çağ’’ yaşıyordu. Bu furyada Öztürk Serengil'i ‘‘Çifte Tabancalı Kabadayı’’da, İzzet Günay'ı ‘‘Red Kit’’te ünlü haydutlar Dalton Kardeşler'e karşı savaşırken görecektik. Altan Bozkurt, ‘‘Maskeli Süvari Tom Miks'e Karşı’’ adlı filmde beyaz atı Silver ve Kızılderili uşağı Tonto ile serüvenden serüvene koşarken, Fikret Hakan ile Salih Güney de ‘‘Ölümsüzler’’de bu modaya ayak uydurdular. Ayhan Işık, Murat Soydan, Ahmet Mekin, İrfan Atasoy ve Tunç Oral da... Kadir İnanır ve Tarık Akan'a dek uzandı bu salgın... Kovboy filmlerinin Panço Villa benzeri Meksika tipi kovboylarını ise başta Erol Taş olmak üzere Kadir Savun ve Ahmet Sert canlandırıyorlardı.

CALAMİTY'LERİMİZ

Yerli western'lerde zaman zaman cinsellik de ön plana çıkarılır, eli silahlı, çıplak göğüsleri fişekliklerle örtülmüş kadın oyuncularımızın cinsellikleri giderek abartılırdı. İşte Seyyal Taner, Feri Cansel ve Yeşim Yükselen, kovboy filmlerinin cinsel objeleridir. Ve nasıl ki erkek oyuncularımız Zoro'ları, Maskeli Beşler'i, Pancho Villa'yı, Apaçilerin büyük reisi Geronimo'yu canlandırıyorsa, kadın oyuncularımız da ‘‘Vahşi Batı’’nın efsanevi dişi kovboyu Calamity Jane kopyaları olacaktır çaresiz. Erkek gibi silah çeken, erkek gibi döğüşen bu kadın tiplerini Hülya Koçyiğit'le Sezer Güvenirgil oynadılar. Koçyiğit, ‘‘Ringo Gestapo'ya Karşı’’ filminde James Bond kızı ve Ringo karışımı, mini etekli garip bir Calamity Jane tipi çizmişti.

Amerika'dan İtalya'ya, İtalya'dan Türkiye'ye kadar uzanan bu sinemasal modanın getirdiği karmaşa ve yabancılaşma 1972 yılına dek sürdü.

KIZILDERİLİ SEYYAL

1972 yılında çevrilen ‘‘Kötek’’ filminde Kadir İnanır, yanında Tunç Oral, arkada sağda Kızılderililer'in arasında Seyyal Taner.

RED KİT İZZET

1970'te çekilen Red Kit filminde İzzet Günay... Bu arada belirtmeden geçmemeli, bardaki şişelerin tamamı boş...

YILMAZ GÜNEY KOVBOY ALİ

Yılmaz Güney'in başrolünü oynadığı Kovboy Ali, diğer kovboy filmlerinden farklı bir özellik taşır. Yılmaz Atadeniz'in yönettiği film, bir çeşit ‘‘kovboy parodisi’’dir. Sinemada seyrettiği kovboy filminin etkisinde kalan bir delikanlının hikayesini anlatır.

ZORO TAMER

‘‘Maskeli Beşler’’, ‘‘Maskeli Beşlerin Dönüşü’’, ‘‘Kara Güneş’’ ve ‘‘Zoro Kamçılı Süvari’’ Yiğit'in birbiri peşisıra çevirdiği Türk western'leriydi.

KAHRAMAN CÜNEYT

Cüneyt Arkın, Sevda Ferdağ ve Muzaffer Tema 1967'de çekilen ‘‘Kanunsuz Kahraman’’ filminin bir sahnesinde.

HEEEY AMİGOOOO

Ahmet Sert'in Pirinçliköy'de kurduğu ‘‘Santa Fee’’ kasabasında ‘‘Hey Amigo’’ adlı filmin çekimi yapılıyor. Filmin yönetmeni ise Nuri Akıncı.