Tepkiler: Sincan'da neler oluyor?

Problemin kökeninde Çin’in çok etnikli bir imparatorluk olmaktan üniter bir milli devlet olmaya geçmesi yatıyor (Nicholas Bequelin).

Pekin, Sincan ve Tibet’in ayrılmaz bir parçası olduğuna inanıyor. Ama bu görüş yerel halk tarafından paylaşılmıyor. Onlar kimliklerini Çinlilerin kendilerini “Çinli azınlık” olarak tanımlamalarından farklı görüyorlar (Elliot Sperling).

Pekin’in buraya yönelik siyasetinin rehberi güvenlik. Bu politikanın çok da uzun olmayan bir süre önce kendi devletleri olduğunu hatırlayan milli gruplarla sürtüşme yaratması kaçınılmaz.  Uygurlar “hain” suçlamasına muhatap olmadan hiç bir şikayette bulunamaz oldular.  Bölgede devlet memurlarının ve 18 yaşın altındakilerin camiye gitmesi yasak. Çin devleti “Çinlileştirmenin kaçınılmazlığına” inanıyor. Ama bu sürtüşme yaşanmadan gerçekleşemez. “Çinlilerin zamanı, gücü ve kaynakları var. Her şey onların lehine”.�(Christian Science Monitor)�

* Başkent Urumçi’de her Uygur’a karşılık üç Hanlı var. Eskiden İpek Yolu Çin için çok önemliydi. Ama sonradan Çinliler giderek ekonomik olarak denizlere bakmaya başladılar. Şimdi Çin pazar, hamamadde ve enerji açısından denizlere bağlı. Ama denizler büyük ölçüde ABD’nin kontrolünde olduğu için Çinli stratejistler tekrar eski İpek Yolu rotasına bakmaya başladılar. Ve Orta Asya yolu da Sincan’dan geçiyor.�(Stratfor)

* Uygurlar kendi topraklarında azınlıklık durumundalar. Çinliler, Uygurlulara ülkenin başka yerlerinde işler öneriyorlar. Bölgedeki etnik Uygur yoğunluğunu azaltmaya çalışıyorlar. (RFE/RL)

* Han kökenli bir esnaf: “Uygurlar pandalar gibi şımarık. Çaldıklarında, soyduklarında, tecavüz ettiklerinde ya da öldürdüklerinde bir şekilde paçayı yırtabiliyorlar. Biz Hanlar bunu yaptığımızda ise idam ediliyoruz.” (Guardian)

* Çin’de hakim etnik grup olan Hanların akını Sincan’ı dönüştürdü: Hanlar 1949’da bölge nüfusunun yüzde 6’sı iken bu oran 2000’de yüzde 40’a çıktı. ... Ama bu göç etnik gerilimler yarattı. Uygurlar işlerini kaybetmekten, Hanların işlerinin yayılmasından ve kendi kültürlerinin zayıflamasından şikayetçiler.�(New York Times)�

* Bir çok Uygur ve Kazak, hükümet politikalarının dil, kültür ve dinlerini kaybetmelerine neden olduğunu söylüyor. Yeni patronların çoğu Han, işçiler ise azınlık gruplardan. (Washington Post)

* Olaylar, Uygurların çoğunlukta olduğu güneyde değil Hanların çoğunlukta olduğu başkent Urumçi’de olduğu için önemli bir sıçramaya işaret ediyor. Pekin’in Uygurların bölge dışındaki hareketlerini sınırlaması belki Pekin ve Şangay’da benzer saldırıları önlemiş olabilir ama öte yandan da normalde sorun çıkarmayacak Uygurları da küstürmüş olabilir. Tüm o Komünist ideallere rağmen yeni bir ideolojik zamk yok. Milliyetçilik yükseliyor ama bu yükselen Han milliyetçiliği.   Çin’in son 30 yıldır ülkenin ekonomik kalkınmasına destek veren zengin ve güçlü diasporanın desteğini sağlamak için Han milliyetçiliğine ihtiyacı var. Ama bu da Hanlarla geçmişlerinden gurur duyan Uygur ve Tibetliler gibi azınlıklar arasındaki mesafeyi açıyor. Yani Han milliyetçiliği azınlık milliyetçiliklerini de alevlendiriyor. Afganistan, Pakistan ve İran’daki hassas dengelerin Sincan’ı etkilemesi kaçınılmaz. Sincan’ın huzura kavuşması Orta Asya’nın huzura kavuşmasına bağlı. Han olmayan etnik grupları da kucaklayan bir Çin milliyetçiliğine ihtiyaç var. Bunun için Hindistan iyi bir örnek olabilir. Bu ülke düzinelerce etnik grup ve dilden oluşuyor. Tutuklamaların hızlı ve lazer keskinliğinde olması gerekiyor. Eğer tüm Uygur nüfusa terörist muamelesi yaparsanız onları terörist yaparsınız. Han milliyetçiliği, Çin ideolojisine hakim olursa bu durum Çin’in içeride ve dışarıda güçlenip global bir güç olmasını engelleyebilir. (Asia Times)