Gelibolulu Beyaz Ruslar

BOLŞEVİK Devrimi sonrasında yüz binlerce Beyaz Rus, mülteci olarak dünyanın çeşitli ülkelerine sığınmıştı. Ruslara kapılarını açan ülkelerden biri de Türkiye olmuştu. Türkiye’ye ulaşan 200 bin Beyaz Rus’tan yaklaşık 30 bini de 1920-1921 yıllarında Gelibolu’da zorunlu bir gurbet yaşadılar.

Rusların İstanbul’daki yaşamı iyi bilinse de Gelibolu yaşamları pek bilinmez. Beyaz Ordu’nun General Kutepov komutasındaki, disipliniyle ünlü 1’inci Kolordu’su, 21 Kasım’da Gelibolu’ya doğru gemilerle yola çıktı. İlk kafile 22 Kasım’da, Gelibolu’ya ayakbastı. Rusların üçte biri kent içinde yerleştirilirken, askeri birliklerin yerleşmesi için Gelibolu’ya 8 kilometre mesafedeki bir arazide çadırlara yerleştirildi. O dönemde Gelibolu Fransız ve Yunan işgal kuvvetlerinin kontrolündeydi. Ancak halk işgal kuvvetlerine göstermediği ilgiyi Beyaz Ruslar’a göstermişti. Çünkü aynı kaderi paylaşıyorlardı, ülkeleri işgal edilmişti.

KÜLTÜR, SANAT VE FUTBOL

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Vedat Çalışkan’ın araştırmasına göre, Türkler Rusları büyük bir hoşgörü içinde kabul etti. Türk kadınları, Rus kadın ve çocuklarıyla ilgilendi, gereksinim duyulan ev eşyasını onlara verdiler. Türk müftüsü de yerleşmeler için camileri açtı. Müftü, Türk vatandaşlarıyla görüşerek Rusların konaklama sorununu çözmeye çalıştı. Ruslar, oturdukları evlerin duvarlarını kireçle boyuyor ve duvarlara anayurt manzaraları (Kremlin Sarayı vb.) çizerek yaşadıkları mekânı şekillendiriyorlardı. Şehir dışında oluşturulan askeri kamptan kente dekovil (küçük demiryolu) hattı kuruldu. Liman, hamam, mutfak ve fırın inşa edildi. Askeri disiplin içinde eğitimler, törenler ve teftişler yapıldı. Okullar açıldı ve Rusya’daki eğitim programları uygulandı. 800 kitaplı bir kütüphane ve okuma salonu da faaliyete geçirildi. Kentteki bin kişilik tiyatroda ve 2 bin 500 kişilik kamp tiyatrosunda aralarında Çehov, Gogol, Leonid Andreev gibi tanınmış yazarların oyunlarının da yer aldığı 80’den fazla oyun sahnelendi. ‘Birinci Kolordu Futbol Birliği’, ‘Kamp Birlikleri Futbol Birliği’, ‘Gelibolu Şehri Birlikleri Futbol Birliği’ kuruldu. 23 futbol takımı ortaya çıktı ve maçlar oynandı. Beyaz Ordu’nun Gelibolu’dan ayrılmasından sonra ‘Gelibolu’ adını alan, Bulgarları farklı bir skorla yenen ve daha sonra ünlü Çek takımlarıyla maçlar yapan ‘Birinci Kolordu Futbol Takımı’ böyle doğdu.

RUS KÜLTÜRÜNÜN DOĞUM YERİ

Prof. Dr. Vedat Çalışkan, araştırmalarıyla ilgili şu bilgileri verdi: “Gelibolu’da Beyaz Ruslar’dan günümüze ulaşan izleri belgelemeyi amaçlayan saha çalışmalarımız 2005 yılında başladı ve bugüne değin sürdü. Gelibolu, Ruslar için tarihsel, politik ve kültürel bakımlardan özel bir anlam taşır. Kırım’ı terk etmelerinden sonra tüm Beyaz Ruslar dikkatlerini Gelibolu’daki Beyaz Ordu’ya vermişti. Bu orduda sadece Rus ordusunu değil, aynı zamanda Rusya devletini görüyorlardı. Beyaz Ruslar, toplumsal hayatlarını burada tekrar kurarak ‘Rusya’ düşüncesini yeniden oluşturdular. Gelibolu bir bakıma Beyaz Rus kültürünün doğum yeri olmuş ve buradan dünyaya yayılmıştır. Beyaz Ruslar’ın Gelibolulular Derneği ve Gelibolu Dergisi de Türkiye’de pek bilinmez. Gelibolulular Derneği, Beyaz Ruslar’ın buradan ayrılmasından sonra Fransa’da, Macaristan’da, Bulgaristan’da, Çekoslovakya’da şubeler oluşturdu. Derneğin Prag Şubesi 2’nci Dünya Savaşı sonlarına kadar yaklaşık 100 sayılık bir dergi çıkardı. Derneğin ABD’deki şubesi 1950-1960 tarihleri arasında ‘Perekliçka’ (yoklama) adlı bir dergi yayınladı. Benzer olarak 1933-1939 yılları arasında Sofya’da aylık yayınlanan ‘Gelibolu’ dergisinin ise 60 sayılık bir ömrü oldu. 2020-2021 yılları, Bolşevik Devrimi’nden sonra Gelibolu’ya gelerek burada zorunlu bir gurbet yaşayan Beyaz Ruslar’ın 100’üncü yıldönümü. Tüm bu gelişmeler Türkiye-Rusya ilişkilerinin geliştirilmesine çok önemli katkılar sağlayabilecek bir sürece işaret ediyor.”

ANIT YENİDEN YAPILDI

Gelibolulular, General Vrangel ve askerlerini marşlar eşliğinde yolcu etti. Rusların çoğu 14 Aralık 1921’e kadar Gelibolu’yu boşaltarak Sırbistan, Yugoslavya, Bulgaristan ve Tunus’taki Fransız kamplarına gönderildi. Ruslar ayrıldığında arkalarında 255 kişinin gömülü olduğu Büyük Rus Mezarlığı ve Rus Anıtı bıraktılar. Anıt 2008 yılında yeniden inşa edildi.

SON 24 SAATTE YAŞANANLAR