Lozan’ın büyük sırrı
Güncelleme Tarihi:
Ender DURUEL, Sefa KAPLAN
Oluşturulma Tarihi: Mayıs 10, 2007 00:00
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş belgesi olan ve buna rağmen nerede bulunduğu bilinmeyen Lozan Antlaşması’nın tek orijinal nüshası, mezbelelik halindeki Dışişleri Bakanlığı arşivinde tesadüfen bulunmuş.
Eski büyükelçi Kemal Girgin’in kitabında anlattığı olaya göre, MİT’in oksijen kaynağıyla açtığı kasadan yağ lekeleri içindeki orijinal Lozan belgesi çıkıyor.
ATİNA, Ravalpindi, Oslo, Havana gibi kentlerde konsolos ve büyükelçi olarak görev yapan Kemal Girgin, 1978’de, Dışişleri Bakanlığı Arşiv Dairesi Başkanlığı’na getiriliyor. Dışişleri Bakanı Prof. Gündüz Ökçün, Müsteşar ise Şükrü Elekdağ’dır. Sadece Türkiye Cumhuriyeti’nin değil, Osmanlı’nın da en önemli belgelerinin yer aldığı Dışişleri Arşivi, kelimenin gerçek anlamıyla mezbelelik halindedir. Çünkü ilgilenen hiç kimse yoktur. Öyle ki, devrin gazetelerinde, "Lozan Antlaşması bile kayıp, Dışişleri antlaşmayı bir türlü bulamıyor" gibi haberler yer almaktadır. Girgin’in ilk işi yıllardır kimsenin el atmadığı bu arşivi tanzim etmek olacaktır.
ANAHTAR YOK
Ancak, 4.5 km. uzunluğunda rafları olan bu arşivi tanzim etmek hiç de kolay değildir. Hele bir köşede duran kasalar büyük bir sorundur. Çünkü kasaların içinde ne olduğunu veya kasaların anahtarlarının nerede bulunduğunu bilen bir kişi bile yoktur. Brüksel’den telefonla konuştuğumuz Kemal Girgin, bundan sonra yaşanan gelişmeleri şöyle anlatacaktır:
"Kasaları açamadığımız için Milli İstihbarat Teşkilátı’ndan (MİT) uzman istedik. Kasaların bir kısmı MİT mensupları tarafından maymuncukla açıldı. Son bir kasa kaldı. Onu maymuncukla açmak mümkün olmadığı için oksijen kaynağı ile açtılar. Kasa açılınca hepimizi şaşırtan bir şey oldu. Kasanın içinde, Lozan Antlaşması’nın orijinal metni (orijinalden tasdikli) duruyordu. Daha yakından bakınca metnin üzerinde muhtelif yağ lekeleri bulunduğunu gördüm. Buna rağmen, Lozan Antlaşması’nın bulunması sevindiriciydi, çünkü gazetelerde, ’Lozan Antlaşması kayıp’ gibi yazılar çıkıyordu."
Kemal Girgin, İlgi Kültür Sanat tarafından yayımlanan "Diplomatik Anılarla Dış İlişkilerimiz" adlı kitabında, bundan sonra yaşanan gelişmeleri de anlatıyor. Girgin, ilk iş olarak Lozan Antlaşması’nı bir güzel ciltletecek ve bulunduğunu da bir genelge ile bütün birimlere duyuracaktır. Devletin kuruluş belgesi, artık Dışişleri Bakanlığı’nın elindedir.
2. BÜYÜK ARŞİV
Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Başbakanlık Arşivleri’nden sonra Türkiye’nin en önemli arşivi. Özellikle, 1915 Ermeni Tehciri, İstiklál Savaşı, Varlık Vergisi, 6-7 Eylül gibi kritik iç konulara ve NATO, Yunanistan, Sovyet Rusya ile ilişkiler gibi dış konulara ilişkin belgeler bu arşivde yer alıyor. Ancak bu önemli belgeler henüz açıklanmış veya araştırmacıların hizmetine sunulmuş değil.
FRANSA SAKLIYOR
Uluslararası Antlaşmalar Hukuku’na göre, 24 Temmuz 1923’te İsviçre’nin Lozan (Lausanne) kentinde imzalanan ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu belgesi niteliğini taşıyan Lozan Antlaşması’nın o gün orada hazırlanan balmumu mühürlü nüshası, Fransa Dışişleri Bakanlığı arşivlerinde bulunuyor. Antlaşmanın aslını saklayan ülkeye ’Depoziter" ülke deniliyor. Fransız Dışişleri tarafından hazırlanıp tasdiklenen resmi kopyalar ise ilgili devletlere dağıtılıyor. İşte Kemal Girgin tarafından bulunan nüsha, Fransa tarafından Türkiye’ye verilen orijinal nüsha.
Kitabında anlattı
Dışişleri Bakanlığı’nda yıllarca konsolos ve büyükelçi olarak görev yapan, bakanlığın Arşiv Dairesi Başkanlığı’nda bulunan Kemal Girgin, orijinal Lozan Antlaşması belgesinin nasıl bulunduğunu kitabında anlattı.
ATİNA, Ravalpindi, Oslo, Havana gibi kentlerde konsolos ve büyükelçi olarak görev yapan Kemal Girgin, 1978’de, Dışişleri Bakanlığı Arşiv Dairesi Başkanlığı’na getiriliyor. Dışişleri Bakanı Prof. Gündüz Ökçün, Müsteşar ise Şükrü Elekdağ’dır. Sadece Türkiye Cumhuriyeti’nin değil, Osmanlı’nın da en önemli belgelerinin yer aldığı Dışişleri Arşivi, kelimenin gerçek anlamıyla mezbelelik halindedir. Çünkü ilgilenen hiç kimse yoktur. Öyle ki, devrin gazetelerinde, "Lozan Antlaşması bile kayıp, Dışişleri antlaşmayı bir türlü bulamıyor" gibi haberler yer almaktadır. Girgin’in ilk işi yıllardır kimsenin el atmadığı bu arşivi tanzim etmek olacaktır.
ANAHTAR YOK
Ancak, 4.5 km. uzunluğunda rafları olan bu arşivi tanzim etmek hiç de kolay değildir. Hele bir köşede duran kasalar büyük bir sorundur. Çünkü kasaların içinde ne olduğunu veya kasaların anahtarlarının nerede bulunduğunu bilen bir kişi bile yoktur. Brüksel’den telefonla konuştuğumuz Kemal Girgin, bundan sonra yaşanan gelişmeleri şöyle anlatacaktır:
"Kasaları açamadığımız için Milli İstihbarat Teşkilátı’ndan (MİT) uzman istedik. Kasaların bir kısmı MİT mensupları tarafından maymuncukla açıldı. Son bir kasa kaldı. Onu maymuncukla açmak mümkün olmadığı için oksijen kaynağı ile açtılar. Kasa açılınca hepimizi şaşırtan bir şey oldu. Kasanın içinde, Lozan Antlaşması’nın orijinal metni (orijinalden tasdikli) duruyordu. Daha yakından bakınca metnin üzerinde muhtelif yağ lekeleri bulunduğunu gördüm. Buna rağmen, Lozan Antlaşması’nın bulunması sevindiriciydi, çünkü gazetelerde, ’Lozan Antlaşması kayıp’ gibi yazılar çıkıyordu."
Kemal Girgin, İlgi Kültür Sanat tarafından yayımlanan "Diplomatik Anılarla Dış İlişkilerimiz" adlı kitabında, bundan sonra yaşanan gelişmeleri de anlatıyor. Girgin, ilk iş olarak Lozan Antlaşması’nı bir güzel ciltletecek ve bulunduğunu da bir genelge ile bütün birimlere duyuracaktır. Devletin kuruluş belgesi, artık Dışişleri Bakanlığı’nın elindedir.
2. BÜYÜK ARŞİV
Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Başbakanlık Arşivleri’nden sonra Türkiye’nin en önemli arşivi. Özellikle, 1915 Ermeni Tehciri, İstiklál Savaşı, Varlık Vergisi, 6-7 Eylül gibi kritik iç konulara ve NATO, Yunanistan, Sovyet Rusya ile ilişkiler gibi dış konulara ilişkin belgeler bu arşivde yer alıyor. Ancak bu önemli belgeler henüz açıklanmış veya araştırmacıların hizmetine sunulmuş değil.
FRANSA SAKLIYOR
Uluslararası Antlaşmalar Hukuku’na göre, 24 Temmuz 1923’te İsviçre’nin Lozan (Lausanne) kentinde imzalanan ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu belgesi niteliğini taşıyan Lozan Antlaşması’nın o gün orada hazırlanan balmumu mühürlü nüshası, Fransa Dışişleri Bakanlığı arşivlerinde bulunuyor. Antlaşmanın aslını saklayan ülkeye ’Depoziter" ülke deniliyor. Fransız Dışişleri tarafından hazırlanıp tasdiklenen resmi kopyalar ise ilgili devletlere dağıtılıyor. İşte Kemal Girgin tarafından bulunan nüsha, Fransa tarafından Türkiye’ye verilen orijinal nüsha.
Kitabında anlattı
Dışişleri Bakanlığı’nda yıllarca konsolos ve büyükelçi olarak görev yapan, bakanlığın Arşiv Dairesi Başkanlığı’nda bulunan Kemal Girgin, orijinal Lozan Antlaşması belgesinin nasıl bulunduğunu kitabında anlattı.