Ercan Kumcu: IMF reçetelerinin perde arkası

Ercan KUMCU

Dünya Bankası eski Başkan Yardımcısı Joseph Stiglitz, IMF'yi, kendinden beklenen bilimsel vakardan uzak bir biçimde eleştirdi. IMF'den pek hoşlanmayanlar da kendilerine itibarlı bir taraftar bulduklarını sandılar. Aslında, konu o kadar basit değil.

IMF üye ülkelerin ekonomilerini yılda ortalama bir kez mercek altına alır. Öneriler yapar. Üye ülkelerin IMF'nin kuruluş statüsündeki şartları yerine getirip getirmediklerini kontrol eder. IMF'ye üyelik isteğe bağlıdır.

Ekonomilerini iyice tahrip etmiş üye ülkelere IMF bazı şartlar altında parasal destek verir. Parasal destek, ülkenin tahribatı giderecek bir dizi ekonomik önlemler almasına bağlıdır. IMF reçetesi de bu şartlar manzumesidir.

OTURMUŞ BİR KURUM

IMF reçetesi birkaç kişinin oluşturduğu ekonomi politika önerileri değildir. IMF oturmuş bir kurumdur. Kurum politikaları belli süzgeçlerden geçerek oluşturulur.

Bu süreçte, sanıldığının aksine, ülkeyi ziyaret eden IMF heyeti üyelerinin katkıları yok denecek kadar azdır. Heyet üyelerinden beklenen, ziyaret ettikleri ülkeye tavsiye edilecek politikalar geliştirmek değil, üye ülkenin ekonomisini iyi anlamalarıdır.

IMF'nin önerdiği politikaların temelini kurumun kuruluş statüsü belirler. Bu dokümanda IMF'nin veri olarak almak zorunda olduğu bazı politikalar dikte ettirilmiştir.

Bunların başında, üye ülkelerin sermaye hareketlerine kısıntı getiremeyeceği ilkesi gelir. Makro ekonomik şartları izin vermeyen ülkeler geçici bir süre için bu ilkenin uygulanmasını askıya alabilirler.

IMF statüsündeki bir diğer şart üye ülkelerin çift kur uygulamasını yasaklar. Örneğin, bir ülke ithalat için bir kur, ihracat için başka bir kur belirleyemez. Bunların ötesinde, üye ülkeler piyasa ekonomisi kurallarını işleteceklerini taahhüt ederler. IMF statüsü gereği, üye ülkeler mal ve hizmetlerin serbestçe dolaşımını engelleyecek politikalar da uygulayamazlar. Geçici olarak uygulayacaklarsa, IMF'den izin alırlar.

IMF'nin eleştirilen reçetelerinin anafikri ülkelerin üye olurken kabul etmek zorunda oldukları statüsünden gelir. Bu statünün en önemli mimarlarından biri 20. yüzyılın önemli iktisatçılarından John Maynard Keynes'dir.

Daha sonra, Keynes'in fikirleri geçen yıl Nobel Ödülü alan Mundell ve 1960'larda IMF'de çalışan bir iktisatçı olan Flemming tarafından geliştirilmiştir. Bu çalışmalar IMF'nin önerdiği politikaların teknik temellerini oluşturmuştur.

KEYFİLİK YOKTUR

Eleştirse de, IMF'nin önerdiği politikaların temelinde Milton Friedman'ın ve monetarist (paracı) yaklaşımın da önemli katkıları vardır.

IMF reçeteleri üye ülkeleri ziyaret eden heyetteki iktisatçıların iyi ya da kötü iktisatçı olmalarına göre değişmez. Oturmuş her kurumda olduğu gibi, oluşturulan stratejiler geçmişin deneyimlerinden ve o disiplin içinde genel kabul görmüş ilkelerden yararlanılarak oluşturulur. Duruma ya da zamana göre de, bu çeşit stratejiler keyfi bir biçimde değiştirilemez. Susayana su verilir. Şişmandan yemek esirgenir.

Bütün bunları IMF'yi acımasızca eleştiren Stiglitz de biliyor. Ama, bilerek konuyu çarpıtmış. Yarın IMF'de çalışan iktisatçıların kalitesi üzerinde duracağım.