Merkez Bankası'nı kuran o ilk kuşak başkaydı
Güncelleme Tarihi:
Ercan KUMCU
Oluşturulma Tarihi: Ekim 28, 2003 23:00
4-5 yıllık bir çalışma sonucu 1930'da kabul edilen 1715 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu, 1970'te çıkan Kanun'dan çok daha ileridir.
Merkez Bankası'nın ilk kanunu her şeyden önce enflasyon karşıtı bir kanundur. Çünkü, Cumhuriyet'i kuranlar enflasyon yaratmaktan çok korkan bir neslin üyesidirler.
CUMHURİYET ile yepyeni bir ülke yaratıldı. Bağımsızlığın sembollerinden biri elbette yeni ülkenin kendi parasını basmaktı. 1926'da Maliye Bakanlığı adına toplam 27 milyon lira tutarında yeni banknotlar İngiltere'de bastırıldı.
Yeni banknotlarla Osmanlı Bankası'nın tedavüldeki banknotları toplandı. Henüz Harf Devrimi gerçekleştirilmediğinden, banknotların ön tarafı Arap harfleriyle Türkçe, arka tarafı Latin harfleriyle Fransızca yazılıydı. Artık, Cumhuriyet'in kendi parası vardı.
Sıra diğer modern ülkelerde olduğu gibi bir merkez bankasının oluşumuna gelmişti. Yeni bir banka mı kurulacaktı, yoksa var olan bir bankaya merkez bankası işlevi mi verilecekti? Osmanlı Bankası bir merkez bankası gibi çalışmaya talip oldu. O günkü yöneticilerine göre, İş Bankası da bir merkez bankası gibi çalışabilirdi.
Yeni bir ülkeye, bağımsızlığın sembollerinden biri olan para basma yetkisiyle yeni bir merkez bankası kurmak yakışırdı. Öyle de oldu. Ama, yeni bir merkez bankası kurmak kolay olmadı. Çok çalışmak gerekiyordu.
Dünyanın dört bir tarafından uzmanlar getirildi. Görüşleri soruldu. Raporlar yazdırıldı. Nasıl bir banka kurulmalıydı? Bankayı kurmak kolaydı da, para politikası nasıl idare edilecekti? Enflasyon yaratmamak için neler yapmak gerekirdi?
1920'li yılların ikinci yarısında başlatılan çalışmalar 4-5 yıl sürdü. Bu süre içinde birçok rapor yazıldı. Çeşitli seçeneklerin olumlu ve olumsuz yanları tartışıldı. Sonunda 1930'da Meclis tarafından kabul edilen 1715 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu ortaya çıktı.
Sonradan yapılan değişiklikleri bir kenara bırakırsak, 1930'da çıkan Kanun 1970'te çıkan Kanun'dan çok daha ileridir. Merkez Bankası'nın ilk kanunu her şeyden önce enflasyon karşıtı bir kanundur. Örneğin, ilk kanunda Hazine'ye kısa vadeli avans vermek diye bir kavram yoktur. Çünkü, Cumhuriyet'i kuranlar enflasyon yaratmaktan çok korkan bir neslin üyesidirler.
1930'da çıkan kanunun gerekçeleri ayrıntılıdır ve açıklayıcıdır. O dönemde, şimdikinin tersine, kanun gerekçeleri kanun maddelerinin tekrarı şeklinde yazılmamıştır. Gerçekten, kanundaki her maddenin neden yazıldığı ayrıntılarıyla açıklanmıştır.
Kanun'un Meclis'te tartışılmasının zabıtları çok daha aydınlatıcıdır. O dönemde, bugünkünün tersine Meclis'te konu haricinde her konuda konuşulmaz, gerçekten önerilen kanunun olumlu ve olumsuz yanları tartışılırmış.
Bugün dahi, Merkez Bankası Kanunu'nun bazı maddeleri konusunda bir tereddüt oluştuğunda, başvurulacak en faydalı kaynaklardan biri 1930'da kabul edilen Kanun'un tartışıldığı Meclis zabıtlarıdır. Kurucular gerçekten yararlı tartışmalar yapmışlardır. Şimdi TRT-3'de Meclis'teki konuşmaları izleyenler nereden nereye geldiğimizi daha iyi anlayacaklardır.
Cumhuriyet'i kuranlar başkaymış.
Birçok alanda Türkiye 1920'lerle karşılaştırılamayacak kadar ileri gitti. Ama, bir devlet kurumu kurarken yapılan çalışmalar ve kanun çıkarma açısından çok geri gittiğimiz su götürmez bir gerçektir.
Merkez Bankası'nın oluşumuyla ilgilenenler, Merkez Bankası'nın Cumhuriyet'in 50. Yıl Kuruluş Armağanı olarak İlhan Tekeli ve Selim İlkin'e hazırlattığı, 1981'de basılan ‘‘Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’’ isimli kitaba, Merkez Bankası tarafından 1987'de basılan ‘‘11 Haziran 1930 Tarih ve 1715 sayılı Mülga: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’’ ve 1988'de basılan ‘‘14 Ocak 1970 tarih ve 1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’’ adlı yayınları inceleyebilirler. Cumhuriyeti kuranların ekonomik görüşlerini anlamak için bu kaynaklar çok önemlidir.
Cumhuriyetin 80. yılı hepimize kutlu olsun.
CUMHURİYET ile yepyeni bir ülke yaratıldı. Bağımsızlığın sembollerinden biri elbette yeni ülkenin kendi parasını basmaktı. 1926'da Maliye Bakanlığı adına toplam 27 milyon lira tutarında yeni banknotlar İngiltere'de bastırıldı.
Yeni banknotlarla Osmanlı Bankası'nın tedavüldeki banknotları toplandı. Henüz Harf Devrimi gerçekleştirilmediğinden, banknotların ön tarafı Arap harfleriyle Türkçe, arka tarafı Latin harfleriyle Fransızca yazılıydı. Artık, Cumhuriyet'in kendi parası vardı.
Sıra diğer modern ülkelerde olduğu gibi bir merkez bankasının oluşumuna gelmişti. Yeni bir banka mı kurulacaktı, yoksa var olan bir bankaya merkez bankası işlevi mi verilecekti? Osmanlı Bankası bir merkez bankası gibi çalışmaya talip oldu. O günkü yöneticilerine göre, İş Bankası da bir merkez bankası gibi çalışabilirdi.
Yeni bir ülkeye, bağımsızlığın sembollerinden biri olan para basma yetkisiyle yeni bir merkez bankası kurmak yakışırdı. Öyle de oldu. Ama, yeni bir merkez bankası kurmak kolay olmadı. Çok çalışmak gerekiyordu.
Dünyanın dört bir tarafından uzmanlar getirildi. Görüşleri soruldu. Raporlar yazdırıldı. Nasıl bir banka kurulmalıydı? Bankayı kurmak kolaydı da, para politikası nasıl idare edilecekti? Enflasyon yaratmamak için neler yapmak gerekirdi?
1920'li yılların ikinci yarısında başlatılan çalışmalar 4-5 yıl sürdü. Bu süre içinde birçok rapor yazıldı. Çeşitli seçeneklerin olumlu ve olumsuz yanları tartışıldı. Sonunda 1930'da Meclis tarafından kabul edilen 1715 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu ortaya çıktı.
Sonradan yapılan değişiklikleri bir kenara bırakırsak, 1930'da çıkan Kanun 1970'te çıkan Kanun'dan çok daha ileridir. Merkez Bankası'nın ilk kanunu her şeyden önce enflasyon karşıtı bir kanundur. Örneğin, ilk kanunda Hazine'ye kısa vadeli avans vermek diye bir kavram yoktur. Çünkü, Cumhuriyet'i kuranlar enflasyon yaratmaktan çok korkan bir neslin üyesidirler.
1930'da çıkan kanunun gerekçeleri ayrıntılıdır ve açıklayıcıdır. O dönemde, şimdikinin tersine, kanun gerekçeleri kanun maddelerinin tekrarı şeklinde yazılmamıştır. Gerçekten, kanundaki her maddenin neden yazıldığı ayrıntılarıyla açıklanmıştır.
Kanun'un Meclis'te tartışılmasının zabıtları çok daha aydınlatıcıdır. O dönemde, bugünkünün tersine Meclis'te konu haricinde her konuda konuşulmaz, gerçekten önerilen kanunun olumlu ve olumsuz yanları tartışılırmış.
Bugün dahi, Merkez Bankası Kanunu'nun bazı maddeleri konusunda bir tereddüt oluştuğunda, başvurulacak en faydalı kaynaklardan biri 1930'da kabul edilen Kanun'un tartışıldığı Meclis zabıtlarıdır. Kurucular gerçekten yararlı tartışmalar yapmışlardır. Şimdi TRT-3'de Meclis'teki konuşmaları izleyenler nereden nereye geldiğimizi daha iyi anlayacaklardır.
Cumhuriyet'i kuranlar başkaymış.
Birçok alanda Türkiye 1920'lerle karşılaştırılamayacak kadar ileri gitti. Ama, bir devlet kurumu kurarken yapılan çalışmalar ve kanun çıkarma açısından çok geri gittiğimiz su götürmez bir gerçektir.
Merkez Bankası'nın oluşumuyla ilgilenenler, Merkez Bankası'nın Cumhuriyet'in 50. Yıl Kuruluş Armağanı olarak İlhan Tekeli ve Selim İlkin'e hazırlattığı, 1981'de basılan ‘‘Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’’ isimli kitaba, Merkez Bankası tarafından 1987'de basılan ‘‘11 Haziran 1930 Tarih ve 1715 sayılı Mülga: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’’ ve 1988'de basılan ‘‘14 Ocak 1970 tarih ve 1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’’ adlı yayınları inceleyebilirler. Cumhuriyeti kuranların ekonomik görüşlerini anlamak için bu kaynaklar çok önemlidir.
Cumhuriyetin 80. yılı hepimize kutlu olsun.