Tersine beyin göçü hızlandı

Dünyanın saygın üniversitelerinden Türkiye’ye geri dönüş yapan akademisyenlerin sayısı hızla artıyor. TÜBİTAK bünyesinde yürütülen çalışmalar sonucunda 2007-2013 dönemleri arasında 209 araştırmacı Türkiye’ye geldi. 1.790 bilim adamı da araştırma amacı ile belli bir süre için Türkiye’de. En fazla talep ABD’den oldu. Geri dönen bilim adamları, ”İmkanlar arttı, yapacak çok iş var” diyerek düşüncelerini anlattılar.
TÜBİTAK tarafından başlatılan burs programı ile 2013 yılında yurtdışında yaşayan 172 araştırmacı Türkiye’ye geri dönmek için başvuruda bulundu. Geçen yıla oranla 5 kat artan başvurulardan 83’ü desteklenerek araştırmacıların dönüşü sağlanırken, 42’sinin değerlendirmesi de devam ediyor. Başvuruların yüzde 67’si Amerika Birleşik Devletleri’nden geldi. ABD’yi Almanya, Kanada, İngiltere, Japonya, Avustralya, Avusturya, Hollanda, Belçika, Fransa, İtalya, Bosna-Hersek, Danimarka, Güney Kore, Çin, İsrail, İsveç, İsviçre izledi. Geri dönen bilim insanları, bu kararlarının nedenini projelerine maddi destek verilmesine ve çalışma olanaklarının artmasına bağladı. “Daha yapılacak çok iş var” diyen genç akademisyenler ülkelerinde çalışmaktan mutlu olduklarını anlattı. Dünyanın önemli okullarında burslu eğitim alan ve tecrübelerini Türkiye’de paylaşan bilim insanlarının dönüş hikayeleri ise şöyle:

Dr. Mehmet Ümit Demirçin (ASELSAN Elektrik Elektronik Mühendisi): 2001’de Bilkent Üniversitesi Elektrik Elektronik bölümünden mezun oldum. ABD’de Georgia İnstitute of Technology’de Elektirik ve Bilgisayar Mühendisliği alanında yüksek lisans ve doktoramı 2010’da tamamladım. Daha iyi bir eğitim almak amacıyla araştırma görevlisi olarak ABD’ye okuldan burs alarak gittim. Orada akıllı gözetleme kameraları, video kodlama analiz teknikleri üzerine çalışmalar yürüttüm. Doktora eğitimim ile birlikte 2008-2010 yılları arsında Texas’ta özel bir şirkette AR-GE mühendisi olarak çalıştım. İçimde hep ülkeme dönme isteği vardı. Türkiye’de çalışma imkanlarının artmasıyla Ekim 2010’da dönmeye karar verdim. Geri dönüş öncesi Aselsan’a iş başvurusunda bulundum. Akıllı gözetleme araçları üzerine Aselsan ile ortak bir proje geliştirdik. Avrupa Birliği Marie Curie Araştırma Programına başvurdum ve kabul edildi. Dönmek için en uygun zamanı bekledim, deneyim kazandım. Çalışma imkanlarının sunulması bu kararı almamı kolaylaştırdı.

Yrd. Doç. Dr. Orçun Kepez (Kadir Has Üniversitesi Mimarlık Fakültesi): İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü’nden 1999’da mezun olduktan sonra, 2001’de Bina Bilgisi Alanı’nda yüksek lisansımı tamamladım. 2002’de ABD’den eyalet bursu kazanarak gittiğim North Carolina State University’de Mimarlık alanındaki doktoramı 2007’de aldım. Doktora sonrası araştırmacı bursu kazanarak aynı üniversitede 1.5 sene çalışmalar yaptım. 2008’de bir sonraki akademik pozisyonum için başvurularda bulundum. Kadir Has Üniversitesi’nde daha önceden yurtdışında bulunmuş araştırmacıların varlığı, ABD vatandaşı olmak gibi bir amacımın olmaması, TÜBİTAK ve AB fonları geri dönüş kararımda etkili oldu. Amerika’da tam zamanlı öğretim üyesi olduğumda 7 senelik bir sisteme dahil olacak ve dönüşüm imkansızlaşacaktı. 2008 Eylül’ünde dönüş yaparak Kadir Has Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü’nde çalışmaya başladım. Bölümün bölüm başkanlığı görevini yürütüyorum.

Yrd. Doç. Dr. Emre Coşkun (ODTÜ Matematik Bölümü): 2000 yılında Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ)’nden mezun olduktan sonra okulumda matematik alanında yüksek lisansa devam ettim. 2002’de ABD’de Michigan Eyalet Üniversitesi’nde doktora araştırma görevlisi olarak matematik alanında çalışmaya başladım. 2009’da doktora derecesini aldım. 2009-2011 yılları arasında Kanada, Hindistan ve Fransa’da çeşitli üniversitelerde araştırmacı olarak görev yaptım. Yurtdışında ekonomik krizden dolayı iş bulmak zorlaştı ve Türkiye’ye yöneldim. Üniversitelerde çalışma imkanlarını araştırdım. TÜBİTAK burslarını inceledim. ODTÜ’de istihdam olanağı bulmam ve TÜBİTAK’ın yurda dönüş desteği ile birlikte 2012’de kesin dönüş yaptım. Kadro olmadan üniversitede çalışabilmek, maddi destek verilmesi kararımda etkili oldu. Burada “Cebirsel geometri” alanında çalışmalarıma devam ediyorum. Türkiye’de yükseköğretim kurumları özerk olmalı. Akademisyenlere ödenen ücretler arttırılmalı. Yurtdışı denklik işlemleri daha kolay hale getirilerek, kadro olanaklarının arttırılması gerekiyor.

Doç. Dr. Ayşe Begüm Aslantaş Tekinay (Bilkent Üniversitesi UNAM): Bilkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden 1999’da mezun oldum. Öğrencilik döneminde Harvard Tıp Fakültesi’nde araştırma stajı yaptım. ABD’nin New York kentinde Rockefeller Üniversitesi’nde kazandığım bursla Moleküler Biyoloji alanında doktora eğitimimi 2006’da tamamladım. Sinir bilimleri alanında çalışmalar yürüttüm. Araştırma olanakları çok iyi olduğu için ABD’de kalmayı planlıyordum. Ancak, 2008’de Türkiye’yi ziyaret ettiğimde mezun olduğum üniversiteden hocalarım burada yaşanan gelişmeleri anlattı. Böylece ben de onlara güvenerek başvurmaya karar verdim. Hiç pişman olmadım. ABD’nin sağladığı “IRG” adlı geri dönüş programından faydalandım. 4 yıllık 100 bin Euro’luk maddi destek aldım. Burada bilinmeyen bir geni araştırdık. Farklı projeler için TÜBİTAK’tan 5 yılda 1 milyon liranın üzerinde destek aldım. Çalışmalarımızı Bilkent Üniversitesi bünyesinde Ulusal Nanoteknoloji Araştırma Merkezi’nde yürütüyoruz. Türkiye’ye dönmeyi planlayan meslektaşlarıma önyargılı olmamalarını, iyi araştırma yapmalarını öneririm. Çalışmak isteyen ve proje üretene bu ülkede yapacak çok iş var.

En çok talep üniversiteye

Gelişmekte olan ülkelerin önemli sorunları arsında yer alan beyin göçünün nedenleri arasında uygun araştırma ve iş imkânlarının olmaması, ekonomik ve siyasal kaygılar, daha iyi bir yaşam özlemi var. ABD Ulusal Bilim Vakfı (National Science Foundation -NSF) 2012 verilerine göre; Türkiye, ABD’ye fen ve mühendislik alanlarında doktora yapmak üzere giden öğrencilerin ülke sıralamasında; Hindistan, Çin, Güney Kore ve Tayvan’dan sonra en fazla öğrenci gönderen ülke. Nitelikli bilim insanları “doğduğu yer”den ziyade, “doyduğu yer” olarak gelişmiş ülkeleri tercih edebiliyor. Bu nedenle ülkelerine dönüşü erteleyebiliyorlar. TÜBİTAK ise “Tersine beyin göçü” çalışmalarına hız verdi. Ar-Ge’ye ayrılan payın arttırılması, destek programlarının çeşitlendirilmesi, idari-yasal altyapının iyileştirilmesi dönüşlerde etkili oldu. Ayrıca, Avrupa Birliği Marie Curie Araştırma Programları ve Bursları ile TÜBİTAK BİDEB Bursları bilim insanlarının geri dönmesini kolaylaştırdı. Türkiye’ye dönüş yapan araştırmacılar üniversiteler, kamu Ar-Ge merkezleri ile Ar-Ge faaliyeti yürüten özel kuruluşlarda çalışmalarını yürütebiliyor. Geri dönüşlerde en çok tercih edilen ise yüzde 92 oranla üniversiteler oldu. 9 araştırmacı kamu araştırma enstitülerine, 4 araştırmacı sanayi kuruluşlarına dönüş yapmak için başvurdu. Araştırmacıların tercih ettikleri üniversiteler arasında ilk sırada ODTÜ (17), ikinci Bilkent (14) ve üçüncü sırada Sabancı Üniversitesi (6) geliyor.

Teşvişler neler?

2007-2013 yılları arasında Avrupa Birliği Marie Curie Araştırma Programları ve Bursları ile 209 araştırmacı Türkiye’ye geldi. Ayrıca 2008-2013 yılları arasında TÜBİTAK BİDEB Bursları ile 1.790 bilim insanı Türkiye’ye araştırma amacı ile beyin dolaşımı gerçekleştirdi. TÜBİTAK Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı’nın başlattığı “Yurda Dönüş Araştırma Burs Programı” kapsamında araştırmacılara 2 yıl boyunca aylık 3 bin 250 TL burs veriliyor. Dönüş yaptıklarında herhangi bir kurumda çalışmaya başlayanlar da aynı bursu almaya devam ediyor. Türkiye’de yürütecekleri araştırmalar için de 30 Bin TL destek alabiliyorlar. Türkiye’ye dönüş yol masrafları ile bursiyerlik süresince sağlık sigortası giderleri de karşılanıyor.

TÜBİTAK bursuna kimler başvurabilir?

TÜBİTAK BİDEB Yurda Dönüş Araştırma Burs Programına, doktora dereceli yurtdışı Ar-Ge çalışma deneyimine sahip araştırmacılar, lisans mezunu, en az 6 yıl yurtdışı Ar-Ge faaliyetinde bulunanlar,yüksek lisans dereceli en az 4 yıl yurtdışı Ar-Ge çalışma deneyimine sahip Türk araştırmacılar başvuru yapabiliyor. Programa her ay TÜBİTAK’ın web sayfası üzerinden online ulaşılıyor.

Yurtdışında bilgilendirme çalıştayları yapılıyor

Bilim insanlarını ülkesine kazandırmayı hedefleyen Türkiye bu amaçla Almanya’nın başkenti Berlin’de 24 Ocak’ta “Hedef Türkiye Çalıştayı” düzenledi. Avrupa’daki Türk akademisyenlere eve dönüş daveti yaptı. Organisazyonda Türk Araştırma Alanı’ndaki son gelişmeler ile araştırmacıların Türkiye’ye dönerken ve döndükten sonra kullanabilecekleri destekler hakkında bilgiler paylaşıldı. İlk kez düzenlenen ve sunumların paylaşıldığı oturuma Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Fikri Işık da katıldı. Beyin göçünün beyin gücüne dönüşmesi’ sloganıyla 2010 yılından bu yana ABD ve Kanada’da düzenlenen “Hedef Türkiye Çalıştayı” ile 11 ülkede 1.135 bilim insanına ulaşıldı. Birebir görüşmeler yapıldı. Kamu ve özel sektör kuruluşları ile üniversitelerin katıldığı etkinlikler kapsamında çok sayıda bilim insanına geri dönüşün yolu açıldı.