Muhafazakâr Reisi, yeni cumhurbaşkanı

Dünyanın gözleri cuma günü İran’da yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerindeydi. Reform yanlısı ve ılımlı muhafazakâr adayların saf dışı edilmesi nedeniyle reform yanlılarının boykot çağrıları gölgesinde yapılan seçimlerin galibi beklendiği gibi Yargı Erki Başkanı İbrahim Reisi (60) oldu.

HAMANEY: İRAN’IN ZAFERİ

İbrahim Reisi, oyların yüzde 62’sini alırken, eski Devrim Muhafızları komutanı Muhsin Rızai, oyların yüzde 11.8’ini aldı. Reform yanlısı Abdunnasır Himmeti yüzde 8.4, aşırı muhafazakâr Emir Hüseyin Kadızade Haşimi yüzde 3.5 oranında destek buldu.

Diğer üç aday yenilgiyi kabul edip Reisi’yi tebrik etti. İran’ın görev süresi ağustos ayında sona erecek olan ılımlı Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, “Halkı tercihlerinden ötürü tebrik ediyorum” derken Reisi’yi de kutladı. İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney de seçim sonuçlarının ‘düşman propagandası’na rağmen İran ulusunun bir zaferi olduğunu söyledi. Hamaney, “Seçimlerin büyük kazananı, düşmanın lejyoner basınının propagandasına rağmen ayağa kalkan İran ulusudur” ifadesini kullandı.

Ülkede muhafazakârların kontrolünde bulunan Anayasayı Koruma Konseyi (AKK), 592 başvurudan 585’ini reddetmişti. AKK’nin adaylıklarını onayladığı üç ismin daha seçimden çekilmesiyle geriye dört isim kaldı. Seçimlerde Reisi’nin yanı sıra muhafazakâr cepheden Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi Genel Sekreteri Muhsin Rızai ile milletvekili Emir Hüseyin Kadızade Haşimi, reform yanlısı cepheden ise eski Merkez Bankası Başkanı Abdunnasır Himmeti yarıştı.

REKOR DÜZEYDE DÜŞÜK KATILIM

59 milyondan fazla seçmenin bulunduğu ülkede seçime katılım rekor seviyede düşük gerçekleşerek yüzde 48.8 oldu. 3.7 milyon oy ise geçersiz sayıldı. 2017 seçimlerinde Reisi, Hasan Ruhani’ye karşı yarışmış ancak yüzde 38 (15.7 milyon) civarında oy almıştı. Yüzde 57 oranında (23.5) oy alan Ruhani, ikinci kez aynı göreve seçilmişti. İbrahim Reisi’nin bu seçimlerde ise oyların 17.9 milyonunu aldığı belirtiliyor.

'REİSİ’NİN ÜLKEMİZİ İYİ YÖNETECİĞİNE İNANIYORUM'

Antalya Diplomasi Forumu’nda konuşan İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, muhafazakâ aday İbrahim Reisi’nin kazandığı cumhurbaşkanlığı seçimleriyle ilgili, “Belki yüzde 100 istenilen bir seçim olmadı, ancak şu an artık geldiğimiz durumda seçilmiş yeni bir cumhurbaşkanımız var. Sayın Reisi’yi uzun yıllardır tanıyorum, kendisi iyi ve mantıklı bir insan. Ülkemizi iyi yöneteceğine inanıyorum. İran’ın dış politikası uzlaşı üzerinedir ve bu politika yeni hükümet döneminde de devam edecek” dedi.

NÜKLEER ANLAŞMAYA GERİ DÖNEBİLİR

İbrahim Reisi, 2015 yılında İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, 5+1 diye anılan BM Güvenlik Konseyi daimi üyeleri ve Almanya ile nükleer program konusunda anlaşma yaptığında bunu şüpheyle karşılayan isimler arasında yer aldı. ABD’de Donald Trump’ın iktidara gelmesinin ardından Washington, 2018 yılında bu anlaşmadan çekilirken Joe Biden iktidarıyla nükleer anlaşmasının yeniden canlandırılması gündeme geldi. Batı ile ilişkiler konusunda şüpheci olsalar da hem Reisi hem de dini lider Hamaney’in nükleer anlaşmaya geri dönme yanlısı olduğu düşünülüyor.

ABD’NİN YAPTIRIM LİSTESİNDE YER ALIYOR

Dünya, Batı ile nükleer anlaşma yapmayı deneyen ılımlı Hasan Ruhani’nin yerine seçilen ultra muhafazakâr İbrahim Reisi’yi merak ediyor.

* 14 Aralık 1960’ta Meşhed’de bir imamın oğlu olarak dünyaya geldi. Henüz 5 yaşındayken babasını kaybetti. Babasının ayak izlerini takip edip Kum’da Şii medreselerinde eğitim almaya başladı. Öğrencilik döneminde Batı destekli Şah rejimine karşı eylemlere katıldı.

* Hukukçu olan Reisi, 1979’da devrimin ardından 1981’de Kereç savcısı olarak işe başladı. Görevinde hızla yükselen Reisi, kısa sürede Tahran Başsavcı Vekilliği makamına oturdu.

KATLİAM AYETULLAH’I

* 1988 yılında İran devrim lideri Humeyni’nin talimatıyla hapisteki rejim muhaliflerinin idam kararını veren komitede yer aldı. Rejim muhalifleri tarafından “ölüm komitesi” olarak adlandırılan 4 kişilik heyette yer alan Reisi, muhaliflerce “katliam ayetullahı” olarak adlandırılıyor. O dönem yaklaşık 3 bin kişinin idam edildiği öne sürülüyor. Batı basınında ise ‘Kasap’ lakabıyla gündeme geliyor.

ÜST DÜZEY GÖREVLER

* Humeyni’nin ölümü sonrası Hamaney döneminde devlet makamlarında hızla yükseldiği gözlenen Reisi, 1989-1994 yıllarında Tahran Başsavcılığı görevinde bulundu. Devlet Denetleme Kurumu Başkanlığı, İran Genel Başsavcılığı, önemli ekonomik gücü bulunan İmam Rıza Türbe ve Külliyesi Vakfı Başkanlığı yaptı.

RUHANİ’YE KARŞI KAYBETTİ

* 2017’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olan Reisi, mevcut Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’ye karşı seçimleri kaybetti. Ancak Hamaney onu 2019’da ülkenin bir numaralı yargıcı pozisyonu olan Yargı Erki Başkanı olarak atadı. Reisi, görevi boyunca yolsuzlukla mücadeleyi ön plana çıkardı. Reisi, yeni dini lideri seçecek 88 üyeli Uzmanlar Heyeti’ne de seçildi.

İSMİ KARA LİSTEYE GİRDİ

* Siyasi tutukluların idam edilmesinde ve 2009’daki sosyal çalkantıların bastırılmasında oynadığı rol nedeniyle Kasım 2019’da ABD tarafından yaptırım listesine alınan İbrahim Reisi, idamlarda oynadığı rol hakkında kamuoyunun önünde hiçbir açıklama yapmadı.

* Devrim Muhafızları Ordusu tarafından da desteklendiği öne sürülen Reisi’nin ismi, Hamaney sonrasında ülke dini liderliği makamına oturması muhtemel adaylar arasında geçiyor.

SİYAH TÜRBANININ SIRRI

* Tahran’daki Şehit Beheşti Üniversitesi’nde ders veren eğitim bilimleri uzmanı Cemile Alamolhoda ile evli olan Reisi iki kız babası. Peygamber soyundan geldiğini öne sürerek siyah türban takan Reisi, Hamaney’in Meşhed temsilcisi ve cuma imamı Ahmed Alamolhoda’nın da damadı.

* BBC Farsça Servisi’nden Kasra Naji, İbrahim Reisi’nin yönetimi altında İran’da muhafazakârların sosyal etkinlikler üzerinde daha fazla baskı kurma, kadınların özgürlüklerini daha çok kısıtlama ve sosyal medya ile basın üzerindeki kontrolü sıkılaştırma arayışında olacağını iddia etti.