Bir maymun hikayesi
Güncelleme Tarihi:
Zuhal İnce göndermiş bana, sağ olsun, kaynağı nedir, nereden çıkmış, ay dont no! Ama çok ilginç geldi bana. Maymunlarda birey-toplum ilişkileriyle ilgili bir deney. Keşke kim yapmış, nerede yapılmış, ne kadar bilimsel, bilebilseydik. Ama yine de düşündürücü...
Şöyle:
(1) Bir kafese 5 maymun kapatılmış, üzerlerinde bir deneme yapmak için. Ortaya bir merdiven koymuşlar, tepeye de bir hevenk muz asmışlar. Ne zaman bir maymun muzlara tırmanmaya kalksa, bir bakıcı dışarıdan tazyikli soğuk su sıkıyormuş üstüne. Her maymun sırayla denemiş ve her biri de, bu yolla cezalandırılmış, engellenmiş.
Bu noktadan itibaren, maymunların ‘sosyal yöne’ devreye girmiş. Artık hangi maymun muzlara hamle yapsa, diğerleri onu engelliyormuş. (Herhalde kendileri de cezalandırılacak diye.)
(2) İkinci safhada, bu sefer, maymunlardan birini dışarı çıkarıp, yerine yeni bir maymun koymuşlar.
Tabii ki yeni gelen maymunun ilk işi (soğuk su cezasını bilmediği için), muzlara uzanmak olmuş. Fakat bu kez, diğer 4 maymun, çağlağı engelleyip bir güzel dövmüşler.
(3) Üçüncü safhada, bir ıslak maymun daha çıkarılıp, yerine ikinci bir çaylak maymun koyulmuş. Bu maymun da muzlara hamle yapmış, bu maymun da dayak yemiş.
Peki, ikinci çaylak maymuna en büyük tepkiyi gösteren, en istekle dayak atan kim olmuş? İlk çaylak maymun, yani su cezasını bilmeyen, ıslaklardan dayak yiyen ilk çaylak...
(4) Dördüncü safhada, ıslak maymunlardan üçüncüsü de dışarı çıkarılıp, yerine üçüncü bir çaylak alınmış. Aynı şey, muza hamle ve bir güzel dayak. Bu safhada, ilk iki çaylak en son geleni niye engellediklerini ve niye dövdüklerini bilmeden dövmektedir artık.
(5) Son olarak, kalan 2 ‘ıslak’ maymun da yenileriyle, iki yeni çaylakla değiştirilir. Onlar da ritüel dayaklarını yedikten sonra... durum şöyledir:
Kafeste 5 maymun, tepelerinde asılı bir hevenk muza hiç bakmadan, hiç heveslenmeden oturmaktadır. Ancak bu 5 maymun da ‘soğuk su cezasını’ yaşamamıştır yani aslında birbirlerini engellemeleri, dövmeleri için sebep yoktur.
Ama ‘toplum’ bir kural koymuş, bir düzen kurulmuş, bireyler de bu düzeni sorgulayamadıkları için, yasaklara uymaktadırlar.
Zuhal’ın geçtiği orijinal metin (çünkü ben biraz mıncıkladım yazıyı) “Neden mi? Çünkü burada işler böyle gelmiş, böyle gitmektedir...” diye bitiyor.
Ben de soruyorum:
Bu maymun hikayesi, size bir şey hatırlatıyor mu?
Tanıdık geliyor mu?
DİP NOT: İnşallah fırlamanın biri (Zuhal sakın alınma, bu yazının ana kaynağından bahsediyorum) bu deneyi masa başında uydurup, ‘Bakalım hangi sazan, bu palavra maymun hikayesini maymun gibi taklit edip, köşesinde yazı diye yayımlayacak?’ diye internete atmamıştır! Vallahi aklıma gelseydi, ben yapardım, yalanım yok...