Babasının mısraları sanki rehberi oldu

Orhan Karaveli’nin Ölümünün Doksanıncı Yılında Tevfik Fikret ve Halûk Gerçeği adlı kitap yalnız şairin gündeme gelmesini sağlamıyor, yıllar boyunca lehte ve aleyhte birçok yazıya konu olan oğlu Halûk’un da yaşamı üzerine önemli tanıklıklar sunuyor.

Orhan Karaveli, Tevfik Fikret’in oğlu Halûk’la dostluk kuran Ali Kaygı ile eşi Fikret Kaygı’nın anılarından önemli bir kaynak kitap çıkarmış ortaya. Şimdiye kadar, genellikle, Halûk hakkında yazılanlar aleyhteydi, onun Hıristiyanlığı seçmesi, kişiliğinin tahlili konusunda tek kötü ölçüt olarak ortaya konmuştu.

Tevfik Fikret ile Halûk arasındaki baba oğul ilişkisi neydi? Doğup, büyüdüğü aile ortamı nasıldı? Bir çocuk ruhunda mesafeli bir babanın uyandırdığı duygular neydi? Yazımda kitaptan yapılan alıntılarda bunun yanıtlarını bulacaksınız.

Halûk’un Veda’ı’ndan birkaç dizeyi hem Halûk’un durumunu, hem de Tevfik Fikret’in kötümserliğini gösterdiğinden çok önemli bulurum:

‘Sen tiren, ben vapurda, temkinli / Atılırken sen İskoç ellerinin / Sisli, yağmurlu, karlı, buzlu, fakat / Ciddiyet ve gayret, vakar ve hürriyet dolu köşesine’

Bu şiiri, son halife Abdülmecit Efendi’ nin oğlu, ‘Galatasaray’dan öğrencisi Veliaht Ömer Faruk’a ithaf etmiştir. Şiir de 16 Eylül 1909 tarihini taşımakta, yer olarak da Sirkeci zikredilmektedir. Halûk’un Veda’ı’nda oğluna nasıl bir ülke olduğunu anlatmakta, umutsuz bir tablo çizmektedir. Şiirin, oğlunun ruhunda derin, karanlık izler bıraktığı kanısındayım.

İlhan Selçuk, kitaba yazdığı Önsöz’de, Fikret’ in eserlerine geniş bir zaman değerlendirmesinden bakıyor:

‘Orhan Karaveli’nin Tevfik Fikret’i yeniden ele alması, laik Cumhuriyet ve demokratik devrimle aydınlanma sürecine 1923’te giren Türkiye’nin tekrar karanlığa sürüklenmesi tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğumuz şu zamanda özellikle değer kazanıyor, harcanan emeğe, yapılan işe, ortaya çıkan ürüne güncel bir anlam kazandırıyor.’

Karaveli’ nin Tevfik Fikret ve Halûk Gerçeği çalışmasının, kuşatıcı özelliğini belirtelim.

Eğer kitap, sadece Halûk’ un durumu, yaşamı üzerine olsaydı, birçok konum havada kalabilirdi. Özellikle genç kuşak okurları, adını bildikleri, okulda okudukları bir şairin oğlunun yaşamıyla pek de fazla ilgilenmeyebilirlerdi. Ancak, Karaveli, Tevfik Fikret hakkında da bize bilgiler veriyor, şair hakkında yazılmış önemli yazılardan alıntılarla bir edebi Fikret portresinin çizilmesini sağlıyor.

Halûk’un birinci el tanığından yaşamını yazarken, Türkiye’de bu konudaki yazıları da alması, bütüncül bir yargıya varmak için gerekli malzemeleri bize sunuyor.

Orhan Karaveli’nin kitabı Halûk hakkında önemli bir kaynak. Onun yanı sıra genç kuşak bu kitaptan Tevfik Fikret’ i de tanıyabilecek. Atatürk’ ün Fikret sevgisinin nedenlerini burada bulabilirsiniz.

Karaveli’nin sadeleştirdiği şiirleri de okuyun.

KİTAPTAN

ÜSTÜN NİTELİKLİ ŞAİRİN SIRADAN OĞLU İDİM

‘...Bir de, hayat boyu taşıdığım ve hálen de taşımakta olduğum bir ağırlığı seninle paylaşmak isterim Ali Efendi (Ali Kaygı). Şiirlerinde açıkça görüldüğü gibi babam benden çok şeyler beklemiş; benim Türk Gençliğine örnek olmamı istemişti. Onun oğlu idim, babamı çok seviyordum ama yaratıcı, sanatçı bir insan değildim. Ne şiir yazmaya yeteneğim vardı ne de resim yapabiliyordum. Sonuçta, yurdunu seven sıradan bir insandım. Üstün nitelikli bir sanatçının sıradan bir oğlu idim!.. Bu gerçeği kabullenmenin babamı ne kadar sarstığını düşünebiliyorum... Bir de, İskoçya dönüşü İstanbul’da fazla durmadan bu kez Amerika’ya gitmem ve orada kalmam. Ölümünde bile yanında bulunamamam. Evet, benim anladığım kadarıyla yurtdışında ve ‘Anglosakson’ ağırlıklı öğrenim görmemi istemişti ama oğlunu, tek çocuğunu bir daha görememek, özellikle son ve sağlığının bozulduğu yıllarda onu büsbütün yıpratmış ve hayattan soğutmuş olmalıydı. Keşke, ölümünden önce yanında bulunabilseydim ve onu son bir kez görebilseydim...’

TEVFİK FİKRET’E NASIL BAKTILAR

İLERİCİLİK VE GERİCİLİK KAVGASINDA TEVFİK FİKRET Sabiha Sertel, Hür Yayınevi

Sabiha Sertel, İlericilik ve Gericilik Kavgasında Tevfik Fikret kitabının başında yer alan Bu kitabı niçin yazdım’da onun yalnız edebi yanını değil ideolojisini de savunuyor:‘Gördüm ki, Tevfik Fikret, Türkiye’nin yalnız edebi hayatında yenilik yapan bir edip değil, aynı zamanda, fikir ve felsefede de, Osmanlılık ideolojisinin çok üstünde düşünüş tarzına sahip bir şairdir.

Tevfik Fikret gibi, kendi neslini ve ondan ötesini bu insani fikirlerin etkisi altında bırakacak kuvvette bir şairin tenkitleri, idareci kadronun ihmal edeceği önemsiz bir olay değildi.’

Tevfik Fikret’in İdeolojisi bölümü, kitabın mutlaka okunması gereken sayfaları. Sabiha Sertel, şaire yapılan hücumları ideolojik planda çürütme amacını güdüyor.

AŞİYAN’DAKİ KAHİN

Tevfik Fikret’in Melankolik Dünyası, Serol Teber, Okuyanus

Serol Teber, şairi sevgiyle anlatan, değişik çalışması Áşiyan’daki Káhin’de onu neden seçtiğini açıklıyor:‘Tevfik Fikret’i pek çok yönden kendime yakın buldum ve sevdim. Zaten böyle bir ilişki kurmadan herhangi bir konuda ne bir şey okunabileceğini, ne de yazılabileceğini düşünüyorum.

Fikret’in yaşam tarzı, yalnızlığı, biyografisi ve içinden çıktığı geleneksel kültürel ortamla hesaplaşma çabalarını öğrendikçe, onun Türkiye toplumunun ilk entelektüel sanatçısı olarak tanımlanmasına hak kazanacak nitelikte olduğu kanısına ulaştım.’

TEVFİK FİKRET- Devir-Şahsiyet-Eser

Mehmet Kaplan, Dergáh Yayınları

Mehmet Kaplan’ın Tevfik Fikret’ i Türk Dili ve Edebiyatı öğrenimi yapanların başucu kitabı. Ancak işin uzmanı olmayanların da okuyabileceği, belki de edinilmesi gereken bir kitap.

Kaplan, Fikret’i anmak ve anlamak başlıklı Önsöz’ünde, onun niteliklerini özetliyor:

‘Tevfik Fikret, Cumhuriyet öncesinde doğan nesillerin büyük ilgisini uyandıran bir şahsiyettir. Atatürk’ün, inkılápçı fikirleri dolayısıyla, ona karşı hususi bir ilgi duyduğunu biliyoruz. Fakat Tevfik Fikret, inkılápçı fikirleri kadar, devrinin ve neslinin dilini çok güzel şekilde kullanan bir şairdi de.’

Halen Amerika’da bulunan ve rahiplik yapan Halûk ani bir kararla Hıristiyanlığı kabul etmiş

Ünlü Türk şairi Tevfik Fikret’in, Halûk’un Defteri... adlı eserindeki şiirlere ilham kaynağı olan oğlu Hüseyin Halûk Fikret halen Orlando’da (Florida) Presbiteryen kilisesinde rahiplik yapmaktadır. Hayli kalabalık bir cemaati olan Halûk Fikret’in izi hemen hemen 50 yıldan beri kayıptı ve Fikret’in çok sevdiği oğlunun bu gaybubeti, hakkında türlü dedikodular çıkmasına sebep oluyordu.

Türk edebiyat tarihine Halûk’un Defteri ile geçen Halûk, eğitimi için vatanından ayrıldıktan sonra bir daha geri dönmemiş; baba ve anasının vefatında dahi Türkiye’ye gelmemişti.

Uzun senelerden beri din değiştirmiş olduğu, papazlık ettiği ve vatan aleyhinde beyanlarda bulunduğuna dair dedikodular Halûk’u büsbütün memleketinden uzaklaştırıyordu.

Halûk 1911 yılında Robert Kolej’den ayrıldıktan sonra mühendislik tahsili yapmak üzere İskoçya’nın Glasgow şehrine gitmiş ve orada bir koleje yazıldıktan sonra İskoçyalı bir ailenin yanına yerleşmişti. (1962 tarihli gazete haberinden)


23 Haziran 1962 (Cumartesi) tarihli Hürriyet gazetesinde Halûk Fikret’in din değiştirdiği ve Presbiteryen kilisesinde rahiplik yaptığı haberi birinci sayfadan girilmiş ve haberin devamı 7. sayfada yayınlanmıştı. Haberde ‘rahipliği’ seçmesinin bir suç gibi alınıp ádeta teşhir edilmesi Halûk’u çok sarsmış ve Türkiye defterini kapatmasına yol açmış.

TEVFİK FİKRET’İN ŞİİRLERİ

Tevfik Fikret’ in şiirleri pek çok kere toplu halde yayımlanmıştır. Ben birkaçından bahsetmekle yetineceğim. Bugünkü dilde karşılıkları verilmeden yayımlanan kitaplar ancak uzmanlar, Osmanlıca bilenler tarafından anlaşılabilir. Ben gene de, onlardan da söz edeceğim: Rübáb-ı Şikeste-Halûk’un Defteri ve Tevfik Fikret’in Diğer Eserleri’ ni Fahri Uzun hazırladı. Şiirlerin orijinalleriyle birlikte bugünkü dile aktarılmış karşılıkları da bulunuyor.

RÜBÁB-I ŞİKESTE:

Hazırlayan: Fahri Uzun / İnkıláp Kitabevi

Prof. Dr. İsmail Parlatır ileDoç. Dr. Nurullah Çetin’ in hazırladıkları Tevfik Fikret-Bütün Şiirleri’nde sadece orijinal metinler yer alıyor.

TEVFİK FİKRET- Bütün Şiirleri: Hazırlayanlar Prof. Dr. İsmail Parlatır-Doç. Dr. Nurullah Çetin Türk Dil Kurumu Yayınları

Asım Bezirci’ nin hazırladığı şiirler üç ciltten oluşuyor:

GEÇMİŞTEN GELEN (1883-1900):

İlk Şiirler, Son Şiirler, Bütün Şiirleri: 1

RÜBÁB-I ŞİKESTE (KIRIK SAZ):

Bütün Şiirleri: 2

HALÛK’UN DEFTERİ (1911):

Şermin (1914): Son Şiirler: 3


DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİ

Her Şeyin Bittiği Yerden Sami Dündar Okuyanus

Hegel Yayına Haz. Nejat Bozkurt Say

Sitem Nihal Yeğinobalı Doğan

Son Durak Patricia Cornwell Altın Kitaplar

Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü Doğan Hasol Yapı Yayın